تمرکز عمده نفت ایران در حوضه زاگرس/تفاوت هزینه برداشت نفت‌های متعارف و غیرمتعارف
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که عمده نفت ایران در حوضه زاگرس واقع شده و این ناحیه میزبان ساختارها و سیستم‌های نفتی مهم و بی‌مانندی در دنیاست، گفت: پوسته زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده که دائماً در حال حرکت و جابجایی بوده و بر اثر حرکت آن‌ها برخورد صورت می‌گیرد و این پدیده می‌تواند به ایجاد حوضه‌های رسوبی و نفتی مهم منجر شود.
به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی، دکتر حسین رحیم‌پور بناب در سخنرانی علمی خود با عنوان «تاریخ طبیعی نفت و مروری بر تاریخچه آن در ایران» با بیان این‌که این ورقه‌ها (نظیر صفحه ایران و عربستان) حین حرکت و جابجایی گاهی به یکدیگر برخورد می‌کنند، اظهار کرد: به‌عنوان مثال در خصوص صفحه زاگرس و صفحه (Plate) ایران که بین آن‌ها پوسته اقیانوسی بوده (دریای نئوتتیس) و به مرور زمان به زیر صفحه ایران فرو رفته و سپس پوسته قاره‌ای این دو صفحه (Plate) به یکدیگر برخورد کرده و ساختار فورلندی را تشکیل داده‌اند. هم‌اکنون نیز این برخوردها در حال وقوع است و به‌نظر می‌رسد اغلب زلزله‌های ایران بر اثر برخورد این دو صفحه ایرانی و عربی است.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران، ارتفاعات زاگرس را حاصل برخورد این دو صفحه برشمرد و افزود: طول سلسله جبال زاگرس چیزی حدود ۲۵۰۰ کیلومتر بوده و در طول آن لایه‌های مختلف زمین‌شناسی در کیلومترها عمق قرار گرفته، این‌ها شامل لایه‌های سنگ منشایی، مخزنی و پوشسنگی است که همه این‌ها در این زون برخوردی به زیر صفحه ایران رانده می‌شوند.
دکتر رحیم‌پور افزود: در طول این زون لایه‌های حاوی ماده آلی پخته می‌شوند، در اعماق زیادتر زون تولید گاز و در زون بالاتر آن نفت تشکیل می‌شود. این نفت و گاز تولیدی در اعماق دارای فشار بسیار زیاد و نیروی شناوری فوق‌العاده بوده و از این‌رو به سمت بالا حرکت می‌کنند.
وی با بیان این‌که این نفت و گاز تولید شده در اعماق، در زیر لایه‌های ناتراوای زیادی قرار می‌گیرند، افزود: این نفت و گاز پرفشار به سمت بالادست حرکت کرده و در این زون فورلندی در امتداد سازنده‌ای زمین‌شناسی تراوا به سمت جنوب غرب مهاجرت کرده و در چین‌خوردگی‌های معروف زاگرس چین‌خورده، به دام افتاده و ایجاد مخازن عظیم و پرفشاری کرده‌اند. این پدیده موجب شده تا ذخایر هیدروکربوری عظیمی در ناحیه خوزستان(چین‌خوردگی‌های بی‌همتای این ناحیه) انباشته شود.
طاقدیس‌های حاصل از چین‌خوردگی در ایران منبع ذخایر عظیم هیدروکربوری
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که با چین خوردن لایه‌ها، طاقدیس‌ها و ناودیس‌های عظیمی تشکیل شده است، تصریح کرد: طی این پدیده هیدروکربورهای ایجاد شده در اعماق زمین صدها کیلومتر(در مناطقی بیشتر و در مناطقی کمتر) مهاجرت می‌کنند و در این طاقدیس‌ها به دام می‌افتند و بدین ترتیب ذخایر عظیم هیدروکربوری تشکیل می‌شود.
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که این مدل را برای حوضه فورلندی غرب کانادا ارائه داده‌اند، افزود: در کانادا چون این طاقدیس‌ها وجود ندارند، بخش اعظم نفت ایجاد شده طبق این مکانیسم، به سمت سطح زمین حرکت کرده و در داخل رسوبات ماسه‌ای سطحی قرار گرفته و بدین ترتیب ماسه‌هایی حاوی هیدروکربورهای سنگین (تار سند) ایجاد شده‌اند که برای استخراج نفت آن‌ها را حرارت می‌دهند تا هیدروکربورها از سنگ خارج شوند.
هزینه گزاف استخراج و آلودگی زیست‌محیطی هیدروکربورهای غیرمتعارف
وی انجام آن را مستلزم صرف هزینه‌های گزاف دانست و خاطرنشان کرد: البته این نوع استخراج آلودگی زیست‌محیطی بسیار عظیمی را هم در پی دارد که از این هیدروکربورها به‌عنوان هیدروکربورهای غیر متعارف یاد می‌شود، اما در ایران طاقدیس‌های بسیار عظیمی داریم که نفت و گاز در آن‌ها بدام افتاده‌اند و میلیون‌ها سال آنجا باقی مانده و با صرف هزینه بسیار کمتر و حفر چاه‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنیم.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران افزود: محلی که سنگ‌ها پخته و هیدروکربورها ساخته می‌شوند، به آشپزخانه نفتی معروف است. نفت و گاز در آشپزخانه نفتی حوضه عظیم زاگرس(محل برخورد دو صفحه ایران و عربستان) تشکیل شده و سپس ده‌ها تا ۱۰۰ ها کیلومتر به سمت حواشی و بالادست مهاجرت کرده و در ساختارهای تله‌ای عظیم زاگرس بخصوص در ناحیه فرو افتادگی دزفول(یکی از غنی‌ترین نقطه دنیا از نظر وجود نفت) واقع در دشت خوزستان انباشته شده‌اند.
فروافتادگی دزفول از غنی‌ترین نقاط دنیا از نظر تمرکز ذخایر نفتی در مساحتی کوچک
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که ناحیه فروافتادگی دزفول به‌عنوان یکی از غنی‌ترین نقاط دنیا از نظر تمرکز ذخایر نفتی در مساحت کوچک (شاید حدود ۹۰ درصد نفت ایران) است، گفت: چنانچه نفت و گاز در نزدیکی سطح زمین باشند، امکان تجزیه آن‌ها بر اثر فعالیت باکتری‌ها بیشتر بوده و به‌عبارت دیگر معمولاً هر چه عمق ذخیره هیدروکربوری کمتر باشد، کیفیت آن کاهش می‌یابد.
تشریح روند تشکیل نفت و گاز با منشأ موجودات زنده
وی در ادامه افزود: نفت یا پترولیوم مولکول هایدروکربن (ترکیب هیدروژن و کربن) آلی است که منشاء آن موجودات زنده است.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران توضیح داد: در بخش‌هایی از پوسته زمین خصوصاً در جاهایی که حجم‌های آبی اعم از دریا، دریاچه، اقیانوس حضور دارند، موجودات مختلفی در این آب‌ها زندگی می‌کنند. از مهم‌ترین آن‌ها موجودات میکروسکوپی مختلفی هستند که در حجم‌های آبی بخصوص در نواحی فلات قاره یا حاشیه کنار اقیانوس و یا دریاچه زندگی می‌کنند. نوع خاصی از این موجودات میکروسکوپی فیتوپلانکتون‌ها نام دارند که در واقع موجودات شناور گیاهی با قابلیت فتوسنتز هستند.
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که فیتوپلانکتون‌ها حجم عظیمی از اکسیژن کره زمین را تأمین می‌کنند، افزود: شاید میزان تولید اکسیژن آن‌ها بیش از اکسیژن تولید شده توسط جنگل‌ها باشد.
وی ادامه داد: فیتوپلانکتون‌ها در نزدیکی سطح آب با نظم خاصی زندگی می‌کنند و به کمک فتوسنتز و با استفاده از نور خورشید، مواد معدنی، آب و CO۲ را به ماده آلی تبدیل می‌کنند و بدین ترتیب به بقای خود ادامه می‌دهند. البته علاوه‌بر آن‌ها موجودات دیگری به نام زئوپلانکتون‌ها (ریز اما بزرگتر از فیتوپلانکتون‌ها) هستند که از آن‌ها تغذیه می‌کنند، این پلانکتون‌های گیاهی می‌توانند ماده معدنی را از طریق فتوسنتز به آلی تبدیل کنند که آغاز تشکیل نفت است.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران توضیح داد: بدین ترتیب ماده معدنی(آب و CO۲) با استفاده از نور خورشید و فتوسنتز توسط فیتوپلانکتون‌ها (پلانکتون‌های گیاهی) به ماده آلی تبدیل می‌شوند، زئوپلانکتون‌ها هم از فیتوپلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند.
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که فیتوپلانکتون‌ها سالیانه مقادیر بسیار عظیمی ماده آلی تولید می‌کنند، خاطرنشان کرد: بخش عمده‌ای از این ماده آلی مجدداً تجزیه می‌شوند، اما بخش ناچیزی از آن به مرور زمان از سطح دریا به سمت بستر سقوط می‌کنند و در بستر حوضه رسوبی در اعماق ۳۰۰ الی ۴۰۰ متر در شرایط بدون اکسیژن آزاد، تجمع می‌کنند. ماده آلی به اکسیژن بسیار حساس بوده و در معرض آن به‌سرعت تجزیه می‌شود، اما در این شرایط بی‌اکسیژنی حاکم بر بستر دریا، مواد آلی و معدنی و انواع رسوبات اعم از رس، ماسه و آهک بتدریج با هم رسوب می‌کنند.
وی با بیان این‌که این شرایط بی اکسیژنی عموماً در اعماق حدود ۲۰۰ الی ۴۰۰ متری فراهم است، تصریح کرد: بدین ترتیب این رسوبات در بستر حوضه قرار می‌گیرند و در شرایط بی‌اکسیژنی تا حد زیادی حفظ می‌شوند، این شرایط به طور پیوسته ادامه دارد و به مرور توسط رسوبات جوان‌تر پوشیده می‌شوند، البته برای داشتن دوام باید یک فرونشینی در پوسته دائماً وجود داشته باشد. تا بدین ترتیب رسوبات غنی از مواد آلی در این نواحی بتوانند به عمق بیشتری بروند و تا کیلومترها تدفین شوند.
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که با افزایش عمق زمین دمای پوسته زمین هم افزایش می‌یابد، گفت: در برخی منابع ذکر شده که به ازای هر کیلومتر افزایش عمق دمای زمین ۳۰ درجه سانتیگراد زیاد می‌شود، البته این افزایش در مناطق مختلف متفاوت است.
وی افزود: باکتری‌های بی‌هوازی تا دمای ۶۰ الی۷۰ درجه می‌توانند زندگی کنند و علیرغم این‌که رسوبات در اعماق تدفین شدند، می‌توانند مواد آلی موجود در رسوبات را تحت‌تأثیر قرار دهند و از تخمیر مواد آلی گاز متان تولید می‌کنند.
کروژن ساختار مولکولی جدید حاصل تجزیه مواد آلی مدفون شده در اعماق دریا و رسوبات
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که بتدریج تغییرات تجزیه‌ای در مواد آلی و ایجاد ساختارهای مولکولی جدید آغاز می‌شود، گفت: در نهایت از این‌ها ماده‌ای به نام «کروژن» تولید می‌شود که منشاء آن انواع و اقسامی از مواد آلی هستند که در بستر حوضه رسوب کرده بودند، اما طی این فرآیند که به آن دیاژنز ماده آلی می‌گویند، دچار تخمیر و … شده و ساختار جدیدی را بوجود می‌آورند.
دکتر رحیم‌پور افزود: کروژن مولکول ماده آلی بزرگی(حدود حداقل ۶۰۰ اتم کربن) است که می‌تواند به نفت و گاز تبدیل شود. این فرآیندها حداکثر تا دمای ۷۰ تا ۸۰ درجه سانتیگراد(زون غیر پاستوریزه) عمدتاً توسط باکتری‌ها صورت می‌گیرد و از محصولات آن گاز متان و آب است.
وی ادامه داد: اما در دمای بیش از ۸۰ درجه سانتیگراد این باکتری‌ها از میان می‌روند و تغییرات اصلی در ساختار ماده آلی کروژن آغاز می‌شود. این مولکول بزرگ با حدود ۶۰۰ اتم کربن با افزایش دما شکسته می‌شود و مواد هیدروکربوری از آن خارج و نفت و گاز یا مخلوط آن حاصل می‌شود. تحت این شرایط خاص ابتدا نفت سپس نفت و گاز و در نهایت گاز تولید می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با تأکید مجدد بر این‌که با افزایش عمق زمین و متعاقب آن افزایش دما کروژن به بلوغ حرارتی رسیده و براثر آن دچار شکستگی می‌شود، خاطرنشان کرد: بدین ترتیب نفت و گاز از آن خارج می‌شود که البته این نفت و گاز نیروی شناوری (بوئنسی) زیادی دارند (وزن حجمی کم و فشار بسیار بالایی) و سعی می‌کنند از طریق فضاهای موجود به سمت بالا حرکت کنند.
دکتر رحیم‌پور افزود: بخش عمده‌ای از نفت و گاز هم که در عمق زمین تشکیل می‌شود، از شکستگی‌ها و درزها و هر فضایی فرار کرده و به سطح زمین می‌رسند و چشمه‌های نفتی و گازی را ایجاد می‌کنند که از این چشمه‌های نفتی و گازی در خوزستان بسیار دیده می‌شود. البته پس از مدتی این‌ها در معرض اکسیژن تجزیه و اکسید شده و از بین می‌روند(ذخیره نمی‌شوند)، اما بخش بسیار ناچیزی از آن‌ها در شرایط ایده‌آل می‌توانند در امتداد لایه‌ها به سمت بالادست حرکت کنند و در داخل ساختارهایی به نام تله قرار گیرند.
تله‌های نفتی و گازی ذخایر نفتی کشور و قابل بهره‌برداری
وی با بیان این‌که شناسایی این تله‌های نفتی و گازی برای ما بسیار اهمیت دارد، گفت: در واقع این تله‌ها ذخایر نفتی ما محسوب می‌شوند که می توان از آن‌ها بهره‌برداری کرد.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که ساختار طاقدیس مانند در ایران بسیار متداول است، تصریح کرد: این طاقدیس‌ها سهل‌الوصول‌ترین نوع ذخیره هیدروکربوری نفتی هستند که در ایران به وفور وجود دارد.
دکتر رحیم‌پور با اشاره به لایه‌های مختلف رسوبات افزود: بخش‌های غنی از ماده آلی(حاوی ۲ تا حداکثر ۳۰ درصد ماده آلی) که به آن «سورس راک» یا سنگ والد گفته می‌شود، اگر سنگ والد نفت در عمق مناسب قرار گیرد، در دمای بالای ۹۰ الی۱۰۰ درجه سانتیگراد به مرور شروع به پخته شدن می‌کند و با شکسته شدن کروژن انواع هیدروکربورها(نفت و گاز) خارج می‌شود. این هیدروکربورها نیروی شناوری و فشار بسیار زیادی دارند و طبیعتاً به سمت بالادست حرکت می‌کنند. اگر در این مسیر(به سمت بالادست) ساختار مناسبی نظیر طاقدیس وجود داشته باشد، نفت و گاز وارد این فضا می‌شود که به آن اصطلاحاً «کلوژر» یا بستار می‌گویند.
وی با بیان این‌که گاز به‌علت سبک‌تر بودن در بخش فوقانی قرار می‌گیرد، گفت: در زیر گاز، نفت و زیر آن آب قرار می‌گیرد، این هیدروکربورها در حرکت به سمت بالادست می‌توانند در تله دیگری به دام بیفتند و یا ممکن است در نهایت به سطح زمین برسند.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران در زیر پوش سنگ، سنگ مخزن قرار دارد و خاطرنشان کرد: این لایه باید تراوا و متخلخل باشد که در عین حال امکان جریان سیال داشته باشند، ذخیره هم بشود؛ اما باید بر روی آن لایه ناتراوا(پوش سنگ) قرار گیرد تا نفت نتواند از محل دیگری فرار کند.
هرز رفتن اغلب هیدروکربورهای تولیدی در سیستم نفتی در طول زمان زمین‌شناسی
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که اغلب هیدروکربورهای تولیدی در سیستم نفتی در طول زمان زمین‌شناسی هرز می‌روند، افزود: اما بخش و جزئی از این‌ها در طول دوره‌های زمین‌شناسی در این ساختارها به دام افتاده و تله‌های نفتی عظیمی را تشکیل می‌دهند.
وی با بیان این‌که چنانچه هر یک از این اجزاء در سیستم نفتی وجود نداشته باشد نفتی نخواهیم داشت، تصریح کرد: شاید سنگ مخزن و سنگ‌پوش وجود داشته باشد، اما سنگ منشاء مناسب نباشد در نتیجه هیچ هیدروکربوری ایجاد نمی‌شود یا برعکس همه اجزا باشد، اما کپ راک وجود نداشته باشد. بنابراین برای تولید نفت به سیستم نفتی مناسب نیاز داریم که معمولاً شامل سنگ منشأ، سنگ مخزن، «کپ راک»، زمان کافی و تکنوتیک (که این لایه‌ها را خم می‌کند و همچنین تدفین رسوبات) است.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که اگر لایه‌ها افقی بودند مجدداً تله‌های ساختمانی ایجاد نمی‌شد، خاطرنشان کرد: وجود سیستم‌های نفتی برای ایجاد نفت و گاز برای ما حائز اهمیت است، بدون این سیستم‌ها، نفتی هم تشکیل نخواهد شد، در حوضه نفت‌خیز ایران(حوضه زاگرس) جالب‌ترین سیستم‌های نفتی وجود دارد و گاهی چند سیستم نفتی به سنین مختلف بر روی هم قرار گرفته‌اند.
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که سنگ منشأ غنی از ماده آلی که مثلاً به عمق ۳ الی ۴ کیلومتر تدفین شده، با افزایش دما(در دمای بیش از ۸۰ الی ۹۰ درجه سانتیگراد) مواد آلی آن دچار بلوغ حرارتی شده و نفت و گاز تولید و به سمت نواحی مجاور(فضاهای موجود) با فشار حرکت می‌کند که هیدروکربورها در ساختاری نظیر تله تجمع یافته و ما می‌توانیم با حفر چاه به آن ذخایر دست پیدا کنیم.
وی با بیان این‌که ماده آلی در دمای پایین‌تر به «دیاژنز» دچار می‌شود، افزود: تا بدین ترتیب این ماده آلی به کروژن تبدیل شود، سپس با افزایش دما کروژن شکسته و به نفت و گاز تبدیل می‌شود و با حرکت به سمت بالادست در تله گازی(یا نفتی) یک مخزن واقعی خواهیم داشت، در غیر این‌صورت هرز رفته و وارد طبقات زمین می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که عمده هیدروکربورها که در طول تاریخ زمین‌شناسی تشکیل شده‌اند، بدین ترتیب از بین رفته‌اند، خاطرنشان کرد: اما مقادیر ناچیزشان در تله‌هایی از این قبیل به دام می‌افتند که این بخش ناچیز هزاران میلیارد بشکه نفت و هزاران میلیارد فوت مکعب گاز را شامل می‌شود.
حجم بسیار عظیمی از نفت و گاز کانادا غیر متعارف است
دکتر رحیم‌پور افزود: براساس مطالعات مفصل مشخص شده که حجم بسیار عظیمی از نفت و گاز در برخی نواحی نظیر خاورمیانه، ونزوئلا (به صورت ذخایر متعارف و غیر متعارف) و کانادا (به صورت غیر متعارف) وجود دارد.
وی در بخش دیگری از سخنانش درباره تاریخچه اکتشاف نفت در ایران، گفت: کمپانی هند شرقی که همه خاورمیانه را در دست داشت و برخی کشورها نظیر هند را اشغال و برخی نظیر ایران را تحت سیطره داشت، بدنبال اکتشاف نفت بودند و در منطقه زاگرس هم چشمه‌های نفتی و گازی زیادی وجود داشت.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که این کمپانی تا سال ۱۲۸۷ شمسی( ۱۹۰۸ میلادی) در حال پیگیری برای اکتشاف نفت بودند، افزود: در این سال جورج رینولدز کارشناس کمپانی هند شرقی، با دشواری فراوان (حداقل امکانات و شرایط اقلیمی سخت) توانست در مسجد سلیمان در عمق ۳۶۰ کیلومتری به نفت برسد و در واقع نخستین چاه نفت در خاورمیانه حفر شد.
دکتر رحیم‌پور خاطرنشان کرد: انگلیس از همان زمان به ارزش نفت (در جهان رو به صنعتی شدن)، پی برده بود و لذا با فشار سیاسی و نظامی که داشت، قرارداد کنسرسیوم نفتی را با ایران منعقد(تحمیل) کرد و عملاً اختیار نفت و گاز کشورمان اعم از اکتشاف، تولید نفت، صیانت از مخازن و فروش نفت را بدست گرفت تا این‌که در زمان دکتر مصدق نفت ملی شد، اما پس از برکناری وی در سال ۱۳۳۲ کنسرسیوم جدیدی به وجود آمد که مجدداً موجب سیطره کامل آمریکا و انگلیس بر صنعت نفت ایران، البته با شکلی دیگر شد.
وی با بیان این‌که در پی پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، خلع ید کامل از کنسرسیوم نفتی صورت گرفت و نفت به معنای واقعی ملی شد، افزود: البته تا چندین سال پس از پیروزی انقلاب به علت جنگ و این‌که کارشناسان نفتی تجربه کافی را نداشتند، از صنعت نفت به‌صورت بهینه اداره نمی‌شد.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که رژیم گذشته با توجه به این‌که در ناحیه زاگرس اجازه اکتشاف را نداشت (یعنی در حوضه‌ای که کنسرسیوم نفتی به نوعی مالک آن بود و شامل حدود یک چهارم مساحت کشور بود) و این امر موجب تحقیر رژیم و سرخوردگی محققان ایرانی بود. از این رو در سال ۱۳۴۱ برای جبران نسبی این تحقیر ملی، با کمک سازمان ملل، سازمان زمین‌شناسی کشور را پایه‌گذاری کرد تا بتواند حداقل در بخش‌های دیگر ایران به اکتشاف نفت بپردازد.
وی خاطرنشان کرد: به کمک این سازمان در سایر مناطق ایران(بجز منطقه زاگرس) به‌دنبال اکتشاف نفت بودند که عملاً از این نظر موفقیت‌آمیز نبود، اما در مقابل ذخایر معدنی ارزشمندی کشف شد. وضعیت وابستگی صنعت نفت ایران در قبل از انقلاب به گونه‌ای بود هیچکدام از کارشناسان و مدیران ایرانی اجازه تصمیم‌گیری و دخالت در امور مختلف نفتی از جمله اکتشاف، تولید، پالایش و فروش نفت را نداشتند و همه این امور عمدتاً توسط کارشناسان آمریکایی و انگلیسی اداره می‌شد.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران افزود: اما پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و خلع ید از کنسرسیوم، اداره نفت کشور بطور کامل در اختیار دولت قرار گرفت. هر چند در سالیان اول پس از انقلاب بدلیل جنگ و همچنین نبود تجربه کافی در صنعت نفت، سرعت پیشرفت‌های فنی مهندسی کم بود، اما بتدریج از اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد صنعت نفت با تلاش کارشناسان صنعت نفت پیشرفت‌های بسیار خوبی صورت گرفت، به‌گونه‌ای که هم‌اکنون در عملیات بالادستی تا پایین‌دستی صنعت نفت خودکفا شده‌ایم.
دکتر رحیم‌پور افزود: در حال حاضر صادرات دانش فنی به کشورهای مختلف نیز صورت می‌گیرد.
ایران دارنده ۹ درصد و عربستان ۱۷.۲ درصد کل نفت دنیا
وی با بیان این‌که ایران ۹ درصد کل نفت دنیا، عربستان ۱۷.۲ درصد و ونزوئلا ۱۷.۸ درصد ذخایر نفتی دنیا را دارند، خاطرنشان کرد: اما در کانادا و ونزوئلا همه این ذخایر نفتی متعارف و به‌صورت مایع (گاز) و تله‌های نفتی ساده (مثلا طاقدیس) نیستند که بتوان به‌راحتی آن را برداشت کرد، بخش عمده‌ای از این ذخایر به‌صورت ماسه‌ها و شیل‌های نفتی هستند که برداشت آن‌ها مستلزم هزینه بسیار و همراه با آلودگی‌های زیست محیطی گسترده است.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این‌که کانادا ۱۰ درصد کل ذخایر نفتی دنیا را دارد، افزود: اما عمده نفت آن از نوع غیر متعارف یعنی به‌صورت ماسه‌ها و شیل‌های نفتی هستند و استحصال آن به بیش از ۶۰ تا ۷۰ دلار هزینه نیاز دارد، این در حالی است که آلودگی زیست‌محیطی وحشتناکی را هم در پی دارند.
دکتر رحیم‌پور با بیان این‌که آمریکا با نفوذ بر کانادا اجازه بهره‌برداری از نفت موجود در این رسوبات را نمی‌دهد، تصریح کرد: آمریکا خود ماسه‌ها و شیل‌های نفتی بسیاری دارد، اما با نفوذ خود مانع از ادامه کار طرح‌های صنعتی استحصال نفت کانادا شده است.
وی ادامه داد: بخش جنوب‌غربی ایران و عمده نواحی خاورمیانه(شبه جزیره عربستان) از نظر زمین‌شناسی بر روی ورقه بسیار معروف عربی قرار دارند.
معدل هزینه استخراج نفت در عربستان بشکه‌ای دو دلار و در کانادا ۵۷ دلار
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران افزود: شبه جزیره عربستان یا صفحه (plate) عربی محلی است برای عظیم‌ترین ذخایر هیدروکربور دنیا که عمدتاً به‌صورت ذخایر متعارف و سهل‌الوصول هستند. معدل هزینه استخراج نفت برای عربستان حدود بشکه‌ای یک تا دو دلار است، اما برای استخراج نفت غیر متعارف کانادا باید ۵۷ دلار هزینه کرد.
دکتر رحیم‌پور با تأکید مجدد بر این‌که نفت‌های متعارف و غیرمتعارف از نظر هزینه برداشت کاملاً متفاوت هستند، گفت: مضاف بر این‌که نفت‌های غیرمتعارف بسیار متنوع هستند، برداشت آن‌ها آلودگی زیست‌محیطی بسیاری را هم به همراه دارد.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: از سال ۲۰۰۰ میلادی ذخایر هیدروکربوری را به دو دسته متعارف و غیر متعارف تقسیم کردند. ذخایر هیدروکربوری متعارف در طاقدیس‌ها و دیگر انواع تله‌های نفتی متمرکز و ذخیره می‌شوند و با حفر چاه حتی گاهی می‌توان تا هزاران بشکه نفت (از یک چاه در روز) تولید کرد، این هیدروکربورها با فشار چند هزار PSI به سمت بالا حرکت می‌کنند و عموماً هزینه استخراج و آلودگی کمتری هم دارند. اما ذخایر نامتعارف که انواع زیادی دارند، عموماً به‌صورت هیدروکربورهایی با غلظت کم در وسعت زیاد گسترده شده‌اند.
انتهای پیام
