ولث‌تک روابط سنتی بین سرمایه‌گذاران و واسطه‌های مالی را تغییر داده است

به استارت‌آپ‌های حوزه بورس و سرمایه می‌گویند «ولث‌تک». مدتی است ولث‌تک‌ها کار خود را در ایران شروع کرده‌اند و احتمالاً در آینده نزدیک از آنها بیشتر بشنویم. بورس، بانک و بیمه سه ضلع اصلی فعالیت‌های مالی یک کشور را تشکیل می‌دهند و استارت‌آپ‌های فین‌تکی اکنون با ورود به هر سه آن‌ها توانستند گردوخاکی در بخش‌های اقتصادی کشور راه بیندازند. شاید با اپلیکیشن‌های پرداخت‌یار و کیف‌پول‌ها آشنا باشیم و حتی اسم‌های چند استارت‌آپ اینشورتکی به گوشمان خورده باشد؛ اما چقدر اپلیکیشن‌های ولث‌تک یا همان فعالان نوآوری در حوزه بورس و سرمایه را می‌شناسیم؟ (شروع خوب و بی‌سروصدای «ولث‌تک‌ها»)

دنیای اقتصاد / افزایش سرعت معاملات، گستردگی ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه و پیچیده شدن بازارهای مالی، نیاز سرمایه‌گذاران و معامله‌گران را به تغییر نحوه معاملات خود از حالت سنتی به سمت روش‌های نوین افزایش داده است. کارشناسان جهت توسعه سریع، کاهش هزینه‌های زیرساختی و تسهیل هرچه بیشتر معاملات در بورس تهران، بارها به لزوم استفاده از معاملات الگوریتمی در بورس تهران اشاره کرده‌اند.

به‌کارگیری الگوریتم‌های رایانه‌ای که سفارش‌های خودکار را ایجاد می‌کنند، هزینه معاملات را به میزان زیادی برای سرمایه‌گذاران کاهش می‌دهد. از این‌رو استقبال از انجام این معاملات رو به افزایش است و این معاملات سهم قابل‌توجهی از بازارهای مالی بین‌المللی را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده‌اند. واحد تحقیق و توسعه شرکت بورس در پژوهشی به قلم مهسا جمشیدی‌ویسمه به تفصیل معاملات الگوریتمی و پربسامد را مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش قسمت‌هایی از پژوهش مزبور را که به معرفی این معاملات و مزایا و معایب آنها پرداخته است به‌طور خلاصه می‌خوانیم.

برای سال‌های زیادی، بورس‌ها به‌عنوان مکانی فیزیکی برای مبادله منافع تجاری مشارکت‌کنندگان بازار ساماندهی می‌شدند و به‌صورت سنتی، معاملات در تالار از طریق واسطه‌های بازار که معاملات را بین مشارکت‌کننده‌های مختلف بازار تنظیم می‌کردند، حمایت می‌شد. در دهه‌های گذشته، مراحل و فرآیندهای معاملات اوراق بهادار تغییرات قابل‌توجهی داشته‌اند و بیشتر مراحل به‌واسطه سیستم‌های الکترونیکی به‌هم پیوسته، به‌صورت خودکار درآمده‌اند.

امروزه چشم‌انداز معاملات اوراق بهادار با تفکیک محیط‌های معاملاتی و رقابتی بر جریان سفارش‌ها، الگوهای دسترسی به بازار و افزایش سهم قابل‌توجه از تکنولوژی معاملات خودکار (مانند معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد) مشخص می‌شود. معاملات الگوریتمی روابط سنتی بین سرمایه‌گذاران و واسطه‌های مالی را تغییر داده است. این الگوریتم‌ها از طریق رایانه سفارش‌هایی را برای سرمایه‌گذاران (هم برای طرف خریدار و هم طرف فروشنده) بدون دخالت عامل انسانی ایجاد می‌کنند. امروزه با کمک الگوهای جدید دسترسی به بازار، شرکت‌ها می‌توانند کنترل بیشتری روی تصمیمات معاملاتی واقعی و فرآیند تخصیص سفارش خود داشته باشند. الگوریتم‌های معاملاتی خود را توسعه دهند و راه‌حل‌های نرم‌افزاری استانداردی را از فروشندگان نرم‌افزارها درخواست کنند.

واژه معاملات پربسامد در سال‌های اخیر ایجاد شده است و بعد از سقوط ناگهانی بازارهای آمریکا در سال ۲۰۱۰ توجه زیادی را به خود معطوف کرده است. معاملات پربسامد اغلب به‌عنوان زیرمجموعه معاملات الگوریتمی در نظر گرفته می‌شوند. هردوی این نوع از معاملات، مشارکت‌کنندگان بازار را قادر می‌سازد تا سرعت دریافت اطلاعات بازار، فرآیند محاسبات داخلی، ارائه سفارش و دریافت تأیید آن را بهبود بخشند.

تفاوت اصلی این دو در این است که معاملات الگوریتمی با اجرای سفارش‌های مشتریان ارتباط زیادی دارد ولی معاملات پربسامد بر اجرای استراتژی‌های معاملاتی اختصاصی مشارکت‌کنندگان در بازارهای با تکنولوژی بالا تمرکز می‌کند. اخیراً قانون‌گذاران سراسر دنیا، در مورد نیاز به قوانین نظارتی در مورد فعالیت‌های این نوع معاملات، بحث‌هایی را مطرح می‌کنند. ادبیات عمومی و آکادمیک در مورد معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد بسیار گسترده است، بنابراین تعجبی ندارد که تعریف معاملات الگوریتمی دامنه وسیعی از معاملات رایانه‌ای کنترل‌شده توسط الگوریتم‌ها را تا موارد خاص دیگری دربرگیرند. در این معاملات، رایانه‌ها به‌طور مستقیم با سامانه معاملاتی ارتباط برقرار و سفارش‌ها را بدون دخالت انسانی ثبت می‌کنند.

رایانه‌ها اطلاعات بازار و احتمالاً سایر اطلاعات مهم را با سرعت خیلی بالا دریافت می‌کنند، سپس براساس آنها الگوریتم‌ها را می‌سازند و معاملات را در یک‌هزارم ثانیه اصلاح می‌کنند. به‌طور کلی معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد دارای ویژگی‌های عمومی هستند که این معاملات را از روش‌های سنتی خود جدا می‌کنند. علاوه بر این ویژگی‌های عمومی، معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد نیز هرکدام دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که آنها را از هم متمایز می‌سازد.

 

ویژگی‌های عمومی

در متون مختلف معاملات الگوریتمی (معاملات پربسامد به‌عنوان زیرمجموعه آن) به‌عنوان یک ابزار برای معامله‌گران حرفه‌ای در نظر گرفته می‌شود تا آنها بتوانند پارامترها یا دیگر اطلاعات بازار را در زمان واقعی مشاهده و به‌صورت خودکار تصمیمات معاملاتی را بدون دخالت انسانی اخذ کنند.

این معاملات تکنولوژی‌های دسترسی مستقیم به بازار یا دسترسی ضمانتی را برای انجام سفارش‌ها به‌کار می‌گیرند. بر این اساس، الگوریتمی به‌عنوان معاملاتی تعریف می‌شود که اکثریت ویژگی‌های اشاره‌شده در جدول شماره یک را داشته باشند. از آنجا که معاملات پربسامد زیرمجموعه‌ای از معاملات الگوریتمی هستند این ویژگی‌ها برای آنها نیز مصداق دارد.

 

تعریف معاملات الگوریتمی

علاوه بر ویژگی‌های عمومی، معاملات الگوریتمی دارای ویژگی‌های خاصی هستند که برای معاملات پربسامد در نظر گرفته نمی‌شوند. ویژگی‌های معاملات الگوریتمی ممکن است در ارتباط با معاملات نهادی که در آن مشتریان، اوراق بهادار را بیشتر از یک دوره زمانی نگهداری می‌کنند، باشد. بنابراین، در این معاملات تمرکز روی روش ارائه سفارش‌های هوشمندانه به‌منظور حداقل کردن تأثیر بازار براساس یک الگوی از پیش تعریف شده است. این ویژگی‌ها در جدول شماره ۲ بیان شده‌اند.

 

تعریف معاملات پربسامد

معاملات پربسامد یک پدیده جدید در چشم‌انداز معاملات الگوریتمی است که ادبیات و تعاریف کمتری از آن یافت می‌شود. معمولاً نویسندگان مشخص می‌کنند که استراتژی معاملات پربسامد، سفارش‌ها را خیلی سریع به‌روز می‌کنند. انجام سریع ابطال و حذف معاملات عملی ضروری به‌منظور شناسایی سودهای کوچک برای هر معامله است. این امور قسمتی از الگوی تجاری به‌منظور شناسایی سودهای کوچک‌تر در حجم زیادی از معاملات است بنابراین معاملات پربسامد اساساً روی ابزارهای با نقدشوندگی بالا تمرکز می‌کند. به‌عنوان یک پیش‌نیاز، معاملات پربسامد نیاز به دسترسی به بازار با سرعت بالا، کاهش زمان تأخیرات، استفاده از خدمات هم‌مکانی یا نزدیکی و ارائه اطلاعات فردی دارند.

جدول شماره ۳ ویژگی‌های اساسی را که از تعاریف مختلف استخراج می‌شود و معمولاً در ارتباط با معاملات پربسامد است نشان می‌دهد. در مورد معاملات پربسامد، توافق عمومی این است که این معاملات به‌صورت گسترده از طریق استفاده از معاملات کاملاً خودکار پنهانی و نوسان پیام‌های بسیار زیاد مشخص می‌شوند و برای بسیاری از معاملات اختصاصی در نظر گرفته می‌شود.

 

مزایای معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد

معاملات خودکار اخیراً در بازارهای اوراق بهادار و اوراق قرضه رشد قابل توجهی یافته‌اند. مشارکت‌کنندگان بازار امروزه مطابق با نیاز مشتریان، سیستم‌های معاملات الگوریتمی خودکار کاملی را ارائه می‌دهند. مشتریان، کارگزاران و دیگر معامله‌گران اختصاصی همچنین معاملات الگوریتمی خودشان را با استراتژی‌های خودشان دارند. معاملات الگوریتمی مزایای زیر را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند:

• کاهش کارمزد: کارمزدهای این معاملات معمولاً کمتر از حالت سنتی است، زیرا معاملات الگوریتمی تنها هزینه پیاده‌سازی و خدمات مرتبط با آن (مانند ریسک و سایر موارد) را برای سرمایه‌گذار در پی دارد. کارمزد الگوریتم‌ها شامل پرداخت به‌منظور انجام تحقیقات تحلیلی توسط کارگزار نمی‌شود، اگرچه بعضی از صندوق‌ها برای دستیابی به تحقیقات تحلیلی حاضر به پرداخت هزینه‌های بسیاری هستند.
• گمنامی: سفارش‌های این معاملات وارد سامانه‌ها شده و به‌صورت خودکار توسط رایانه بین تمامی مکان‌های معاملاتی دادوستد می‌شوند. معامله‌گران طرف خریدار یا سفارش‌ها را در داخل نهاد خود مدیریت می‌کنند یا از معامله‌گر طرف فروش می‌خواهند که معاملات را مدیریت کند. در واقع سفارش‌ها مثل قبل در سالن‌های علنی معامله و مبادله نمی‌شوند.
• نظارت کامل: معامله‌گر طرف خریدار بر سفارش‌ها نظارت کامل دارد. معامله‌گران در معاملات خود مکان معاملاتی (آشکار یا تاریک)، قواعد وارد کردن سفارش‌ها (مثل قیمت بازار یا قیمت معین)، مقدار هر سهم، زمان‌بندی بین سفارش‌ها و همچنین افزایش یا کاهش سرعت معاملات را براساس اهداف سرمایه‌گذاری صندوق و وضعیت حال حاضر بازار تعیین می‌کنند. معامله‌گران می‌توانند بلافاصله یک سفارش را لغو کنند یا شرایط معاملات را تغییر دهند.
• کمترین حد افشای اطلاعات: افشای اطلاعات در این معاملات در کمترین حد ممکن است زیرا کارگزار مثل گذشته اطلاعات زیادی در مورد سفارش یا قصد معاملاتی سرمایه‌گذار ندارد. معامله‌گر طرف خرید به تنهایی می‌تواند شرایط معاملاتی و نیازهای سرمایه‌گذاری خود را با انتخاب الگوریتم و تعیین پارامترهای مناسب تبیین کند.
• شفافیت: سرمایه‌گذاران سطح بالایی از شفافیت معاملات را لمس می‌کنند، زیرا محیط پیاده‌سازی سفارش‌ها را مشاهده می‌کنند. ازآنجایی‌که قواعد اصلی اجرای الگوریتم‌ها قبلاً در اختیار سرمایه‌گذاران قرار داده شده است، آنها دقیقاً می‌دانند که الگوریتم‌ها چگونه سفارش سهام‌ها را در بازار اجرا می‌کنند، زیرا دقیقاً همان کاری را انجام می‌دهند که برنامه‌ریزی شده‌اند.
• دسترسی: الگوریتم‌ها قادر به ارائه دسترسی سریع و کارآمد به بازارهای مختلف هستند. همچنین این معاملات ارتباط سریع و نزدیک و بدون تأخیر را ارائه می‌دهند که منجر به دسترسی سریع سرمایه‌گذاران به ارتباطات و اطلاعات با سرعت بالا است.
• رقابت: تحول معاملات الگوریتمی باعث به وجود آمدن رقابت بین نهادهای حاضر در بازار مثل فروشندگان مستقل، شرکت‌های نرم‌افزاری مدیریت و پیاده‌سازی سفارش‌ها، بورس‌های اوراق بهادار، تامین‌کنندگان شخص ثالث، گروه‌های توسعه داخلی کارگزاری‌ها در کنار معامله‌گران طرف فروش کارگزاری، شده است. سرمایه‌گذاران از این رقابت در قالب خدمات بهتر و ارزان‌تر برای پیاده‌سازی سفارش‌ها بهره می‌برند. سادگی و انعطاف در انتخاب و تغییر تامین‌کنندگان این خدمات دست سرمایه‌گذاران را در انتخاب بازار گذاشته است. از طرف تامین‌کنندگان الگوریتم‌ها باید فعال‌تر باشند و به‌طور پیوسته در حال بهبود عملکرد و پیشنهادهای خود باشند.
• کاهش هزینه‌های معاملاتی: رایانه‌ها در راستای واکنش نشان دادن به تغییر وضعیت بازار و رخدادهای پیش‌بینی‌نشده مجهزتر و سریع‌تر هستند. آنها این توانایی را دارند که از تطابق بین تصمیمات سرمایه‌گذاری و دستورالعمل‌های معاملاتی اطمینان حاصل کنند که منجر به کاهش تاثیرات منفی بازار و ریسک زمان‌بندی و افزایش درصد سفارش‌های انجام شده (کاهش هزینه فرصت‌های از دست‌رفته) می‌شود.
• مدیریت جریان سفارش‌های بزرگ: با به‌کارگیری معاملات الگوریتمی سرمایه‌گذاران می‌توانند سفارش‌های بزرگ را با کمترین اثر بر بازار، در زمان و قیمت مناسب اجرا کنند.
•  اجرای استراتژی‌های معاملاتی پیچیده: سرمایه‌گذاران با به‌کارگیری الگوریتم‌های مختلف می‌توانند استراتژی‌های پیچیده‌ای را اجرا کنند که ممکن است به‌صورت دستی غیرعملی باشد؛ از قبیل سبدهای آربیتراژی، بازارگردانی، یا پرتفولیو. اجرای این استراتژی‌های پیچیده برای سرمایه‌گذاران قابلیت رقابتی بیشتری را به همراه دارد. واکنش سریع به تغییرات بازار: برخی از انواع الگوریتم‌ها قابلیت پردازش اطلاعات و اخبار بازار را دارند. به این معنی که اخبار به محض انتشار توسط این الگوریتم‌ها پردازش شده و در صورت لزوم الگوریتم اقدامات اصلاحی را در خود انجام می‌دهد. از این رو الگوریتم‌ها نسبت به روش‌های سنتی توانایی واکنش سریع به تغییرات در بازار با سرعت و دقت بالا را دارا هستند.

 

معایب معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد

معاملات الگوریتمی در حال حاضر با سرعت شگفت‌آوری در حال نمو هستند. متاسفانه این الگوریتم‌ها تمام نیازهای سرمایه‌گذاران را برطرف نمی‌کند. کمبودها و محدودیت‌های این الگوریتم‌ها در ادامه بیان شده است:

• استفاده‌کنندگان ممکن است از عملکرد الگوریتم خرسند شوند و همان الگوریتم را بدون توجه به خصوصیات سفارش پیش‌روی و وضعیت بازار و فقط به خاطر اینکه با این الگوریتم آشنا هستند مجدداً استفاده کنند. استفاده‌کنندگان باید همواره الگوریتم را آزمون و ارزیابی کنند تا اطمینان حاصل کنند که الگوریتم را به‌درستی به کار گرفته‌اند و الگوریتم آنچه در تبلیغات بیان شده است را به‌درستی انجام می‌دهند. آنها باید عملکرد الگوریتم‌ها، کارگزار و شرایط بازار را با هم ارزیابی و بررسی کنند تا بتوانند بهترین الگوریتم را در محیط حاضر بازار تعیین کنند.
• الگوریتم‌ها دقیقاً همان‌طور که تعیین شده‌اند، عمل می‌کنند که این امر زمانی که محیط معاملاتی همان‌طور است که انتظار می‌رود بسیار خوب است. اگر زمانی رخدادهای برنامه‌ریزی‌نشده پیش آیند، الگوریتم‌ها ممکن است نتوانند برای آن شرایط خاص بازار به‌طور مناسب اقدام کنند، زیرا برنامه‌ریزی و آموزش لازم ممکن است به آنها داده نشده باشد و این امر منجر به عملکرد پایین‌تر از حد انتظار و افزایش هزینه‌ها می‌شود.
• استفاده‌کنندگان باید از همخوانی الگوریتم با نیاز سرمایه‌گذاران خود اطمینان حاصل کنند. اطمینان از همخوانی زمانی که قواعد معاملاتی الگوریتم به حد کافی شفاف نیست یا اسامی‌ای که روی الگوریتم‌ها گذاشته می‌شود توصیف‌کننده نیستند و در مورد عملکرد هیچ دیدگاهی به کاربر نمی‌دهند، بسیار دشوار است.
• تعداد زیادی الگوریتم با اسم‌های مختلف وجود دارد که برخی از اسامی باعث گمراهی می‌شوند. برای مثال الگوریتم قیمت متوسط حجمی (VWAP) نام مناسبی است که تقریباً عملکرد الگوریتم را نیز توصیف می‌کند و بین کارگزاران متداول است، اما الگوریتم‌هایی با نام تارزان اصلاً توصیف‌کننده نیستند و دید لازم را نسبت به نحوه عملکرد الگوریتم در معاملات روزانه نمی‌دهند.
• سرمایه‌گذاران باید تفاوت بین الگوریتم‌ها را تشخیص داده و درک کنند و تغییرات به وجود آمده در کدنویسی آنها را دنبال کنند. برای مثال یک شرکت بزرگ ممکن است از ۲۰ کارگزار مختلف استفاده کند که هرکدام با ۱۰ الگوریتم مختلف سروکار داشته باشند که حداقل نصف آنها دارای نام توصیف‌کننده و مناسب نیستند. رشد الگوریتم‌ها و کاهش یافتن متخصصان سنتی و نقش بازارگردان منجر به سخت شدن فرآیند تعیین قیمت منصفانه برای سهم‌ها شده است. الگوریتم‌ها به‌خوبی با به‌کارگیری قیمت سهم‌ها برای تعیین راهبرد مناسب تقسیم‌بندی سفارش‌ها آشنا هستند ولی هنوز به‌طور مناسب، با تعیین قیمت منصفانه در بازار برای یک اوراق بهادار آشنا نیستند.

 

جمع‌بندی

معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد، بعد از سقوط ناگهانی سال ۲۰۱۰ و افزایش حجم این معاملات، مورد توجه زیادی قرار گرفتند. این معاملات به‌عنوان یک عامل مهم در بازارهایی که از تکنولوژی‌های پیچیده در تمام سطوح زنجیره ارزش استفاده می‌کنند، درنظر گرفته می‌شود. تحقیقات روی معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد، اغلب با نبود اطلاعات کافی و دقیق مواجه است. از این رو، شکاف قابل توجهی بین نتایج تحقیقات آکادمیک و اثرات مشاهده شده در بازارها وجود دارد.

با این حال، بیشتر ادبیات آکادمیک اثرات مثبت معاملات پربسامد بر مبنای استراتژی را بر کارآیی بازار نشان می‌دهند. بیشتر بحث‌ها استدلال می‌کنند که معاملات پربسامد به کیفیت بازار و شکل‌گیری قیمت کمک می‌کنند و اثرات مثبتی بر نقدشوندگی و نوسان‌های کوتاه‌مدت دارند. شواهد کمی وجود دارد که معاملات پربسامد موجب افزایش نوسان‌های نامطلوب در بازار شوند.

معاملات پربسامد یک ابزار تکنیکی به‌منظور انجام استراتژی‌های معاملاتی ساختاریافته هستند. این معاملات تنها یک استراتژی معاملاتی نیستند، بلکه این روش، آخرین فناوری‌های پیشرفته را به‌منظور دسترسی به بازار و اطلاعات آن به‌کار می‌گیرد تا امکان استفاده از سفارش‌های روزمره را برای کسب حداکثر بازدهی فراهم کنند. بنابراین مباحث ارزیابی و مقرراتی این معاملات باید بر استراتژی‌های آن متمرکز باشند. معاملات پربسامد به‌عنوان سیر تکامل طبیعی بازارهای اوراق بهادار درنظر گرفته می‌شود. معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد، مانند دیگر تکنولوژی‌ها، مشارکت‌کنندگان بازارهای پیچیده را قادر می‌سازد تا به بازدهی مناسب روی سرمایه‌گذاری‌های خود دست یابند و ریسک‌هایی را که با آن مواجه هستند برطرف کنند.

بیشتر مشکلات مربوط به این معاملات ریشه در ساختار بازار ایالات متحده دارد. در اروپا، به دلیل وجود قانون‌های اجرایی منعطف و سیستم‌های حفاظتی در مقابل نوسان‌ها، مشکلات زیادی در ارتباط با این معاملات گزارش نشده است. لازم به ذکر است که باید نسبت به مشکلات ناشی از ساختارهای بازارهای متفاوت که باعث ایجاد ریسک‌هایی در کارآیی و کیفیت می‌شود، دقت کرد. اکثریت معاملات پربسامد بر مبنای استراتژی‌هایی پایه‌گذاری شده‌اند که به نقدشوندگی بازار (استراتژی‌های بازارگردانی) یا کشف قیمت و کارآیی بازار (استراتژی آربیتراژ) کمک می‌کند. جلوگیری از این استراتژی‌ها به‌واسطه مقررات نامناسب یا الگوهای کسب‌وکار ناقص ممکن است اثرات معکوس و پیش‌بینی‌نشده‌ای بر کارآیی بازار بگذارد.

به هر حال هر استراتژی نامناسبی در مقابل بازار باید از طریق مقامات نظارتی به‌صورت کامل برطرف شود. معاملات پربسامد نیازمند نظارت، شفافیت و ارتباطات باز هستند و در به‌کارگیری آنها باید این اطمینان حاصل شود که برای سازوکارهای بازارهای اوراق بهادار خللی ایجاد نمی‌کنند. با توجه به حساسیت عمومی نسبت به نوآوری در بخش مالی بعد از بحران‌ها، مسئولیت مؤسسات اجراکننده این معاملات است که اقدامات فعالانه‌ای در حفاظت‌های داخلی و مکانیزم‌های مدیریت ریسک خود به‌کار گیرند. نهادهای استفاده‌کننده از معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد باید به این حقیقت توجه داشته باشند که آنها در تکامل بازارهای اوراق بهادار، تأمین مالی و کشف قیمت در جهت منافع بازار نقش مهمی دارند.