چشم‌انداز خاورمیانه از نگاه وزیر اسبق امور خارجه
وزیر اسبق امور خارجه کشور در پنل «جهان در حال تغییر و موقعیت ایران» چشم‌اندازی از خاورمیانه را تشریح کرد.
به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)، محمدجواد ظریف، در پنل «جهان در حال تغییر و موقعیت ایران» گفت: «در نظم نوین جهانی «کنترل مسیرها و گره‌های شبکه» از داشتن منابع اهمیت بیشتری یافته و جهان شبکه‌ای جدید، هم فرصت‌زا و هم مخاطره‌آمیز است؛ در این فضا وفاداری‌های قطبی کاهش یافته و انتظار حمایت سنتی از بازیگران بزرگ بی‌پایه شده است.»
او گفت: «تمرکز بر داشتن منابع سنتی دیگر ملاک اصلی قدرت نیست، بلکه کنترل مسیرهای انتقال منابع، انرژی و ارتباطات اهمیت بیشتری پیدا کرده است.»
به گفته ظریف، «اگر مسیرها و گره‌های شبکه را در اختیار داشته باشید، نفوذ و تأثیر شما فراتر از اندازه فیزیکی منابع‌تان خواهد بود.»
او توضیح داد که جهان امروز را باید «شبکه‌ای» دانست که در آن هر گره (نود) با وجود کوچکی می‌تواند تأثیری فراتر از ابعادش داشته باشد و در مقابل گره‌های بزرگ‌تر نیز به قواعد و محدودیت‌هایی تن می‌دهند که از بزرگی‌شان می‌کاهد.
این ساختار شبکه‌ای، به گفته ظریف، تعادل جدیدی ایجاد می‌کند که امکان کنش‌گری و حضور در نظام جهانی را دستخوش تغییر کرده است.
او افزود:« نظم شبکه‌ایِ نو سبب کاهش وفاداری‌های سنتی بین کشورها شده و باعث شده نگاه به روابط بین‌الملل مبتنی بر قطب‌ها و پیمان‌های گذشته ناکافی و گمراه‌کننده باشد.»
ظریف تأکید کرد:« انتظار حمایت‌های خودکار از بازیگران بزرگی مانند چین یا روسیه بر پایه الگوهای گذشته «بی‌مورد» است، چرا که آن جهانِ تک‌قطبی یا حتی دو-سه‌قطبیِ گذشته وجود ندارد؛ امروز مرکزها متکثر و لایه‌لایه‌اند: در لایه نظامی نقش آمریکا برجسته است، در لایه اقتصادی کنشگران مختلف حضور دارند و در لایه فناوری کنترل بنگاه‌های تکنولوژی به‌طور کامل در اختیار دولت‌ها نیست.»
ظریف با اشاره به این تحول گفت:« این واقعیت، نیازمند بازنگری در سیاست‌گذاری‌ها و انتظارات است؛ از جمله اینکه تعریف خود را در هیچ قطبی نکرده‌ایم و نباید بر اساس مدل‌های گذشته رفتار کنیم، زیرا چنین انتظاراتی می‌تواند کشور را به‌جای تقویت در معرض مشکلات قرار دهد.»
وزیر اسبق امور خارجه کشور در ادامه بیان کرد: «معتقدم برای داشتن سیاست متوازن باید رابطه خوبی با چین و روسیه داشته باشیم، واقعیت این است که ۱۵۰ کشور دنیا اولین شریک تجاریشان چین است.»
او افزود: «اقتصاد چین بسیار بزرگ است و می‌تواند از تحریم‌ها عبور کند البته باید توجه داشت که خسارت و هزینه تحریم ما را چین متحمل نمی‌شود. روسیه بعد از چین با هزینه بیشتری برای ما کمک به مبادله تجاری و فرصت می‌کند.
ظریف تاکید کرد:« ما باید به جز چین با سایر کشورها نیز روابط داشته باشیم در این صورت امتیاز بیشتری از چین خواهیم گرفت چون جهان تک قطبی نیست و رابطه مرکز و پیرامون رابطه وابستگی و وفاداری همیشگی نیست ما خیال نکنیم هر سیاستی که آمریکا دارد آن را اسرائیل دارد. در جنگ ۱۲ روزه سیاست آمریکا و اسرائیل «همسو» بودند اما «همسان» نبودند.»
او گفت: «ما هر چیزی را بفهمیم «فرصت» است و هر چیزی را نفهمیم می‌شود «وحشت».
به گفته وزیر اسبق امور خارجه کشور، همه دنیا از جمله آمریکا به دنبال ضعیف شدن ایران هستند اما اسرائیل دنبال فروپاشی و از بین رفتن ایران است. ایران «بزرگ» است، ایران مثل سوریه نیست که فروپاشی شود.
ظریف ادامه داد: «رقابت امروز رقابت «ژئوتکنولوژی» است و رقابت اقتصادی نیست. ما تنها کشوری هستیم که هم توان و هم اراده داشتیم که با دو کشور وارد جنگ شویم. امروز مذاکره جامع بر روی موضوعاتی که روی آن قدرت داریم برای خروج از بحران ضروری است.»
وزیر اسبق امور خارجه کشور گفت: «اگر ما تحلیل درستی داشتیم و بر اساس آن عمل می‌کردیم، رفتار ما متفاوت بود. ما برجام را به عنوان ابزار هژمونی آمریکا در منطقه دیدیم، در حالی که از دید آمریکایی‌ها، برجام ابزاری برای کاهش مشکلات در این منطقه و تمرکز بیشتر بر چین بود.»
او افزود: «آمریکا هنوز سیاست خود را برای کاهش حضور در منطقه کنار نگذاشته است و برعکس، این حضور و نفوذ در منطقه ادامه دارد.»
ظریف با اشاره به پیامدهای این رفتار گفت:« به جای آنکه برجام به کاهش تشنج در منطقه منجر شود، این فرصت از دست رفت و سیاست‌های آمریکا در منطقه بدون تغییر باقی ماند.»
وزیر اسبق امور خارجه کشور در ادامه گفت:«برجام از دید آمریکا ابزاری برای کاهش مشکلات خاورمیانه و تمرکز بر چین بود، اما ایران اجازه نداد این هدف محقق شود و امروز زمان استفاده از توان و قدرت خود برای مدیریت بحران‌هاست.»
ظریف در ادامه صحبت‌های خود بیان کرد: «آسیا می‌خواهد قوی‌تر شود و حضور آمریکا در این منطقه کاهش یابد. اگر ما تحلیل درستی داشتیم و بر اساس آن رفتار می‌کردیم، رفتارمان متفاوت بود. ما برجام را ابزار هژمونی آمریکا بر این منطقه دیدیم، در صورتی که از دید آمریکایی‌ها، برجام ابزاری برای خروج از منطقه و کاهش مشکلات بود تا بتوانند تمرکز بیشتری روی چین داشته باشند. اجازه ندادیم و داده نشد که این اتفاق بیفتد. بعد چه شد؟ جای برجام پیمان ابراهیم آمد. آمریکا هنوز سیاست خود را برای کاهش حضور در منطقه کنار نگذاشته است و به جای کاهش تنش، حضورش ادامه دارد.»
او افزود:« دعوای منطقه خاورمیانه، دعوای گذشته است. اینکه آمریکا یا ترامپ بخواهد صلح برقرار کند، یا خاورمیانه صلح شود، همه این‌ها بحث‌های منطقی است. واقعیت این است که آمریکا از گرفتار شدن در منطقه خاورمیانه گریزان است، زیرا گسترش نظامی برای هر قدرتی باعث افول آن می‌شود. در دهه ۶۰ میلادی و اوایل قرن جدید، آمریکا به همین دلیل با مشکلاتی مواجه شد. امروز هم آمریکا به دنبال گسترش پایگاه نظامی در منطقه است و ما باید از این فرصت استفاده کنیم.»
ظریف توضیح داد: « فرصت دیگری که داریم این است که اعراب امروز نگران اسرائیل هستند و آمریکا و اروپا هم سیاست متفاوتی دارند. ما باید از این فرصت استفاده کنیم؛ فرصتی که ممکن است دو ماه دیگر وجود نداشته باشد. هیچ چیز در جهان ثابت نیست. قدرت نظامی ما هدفش ایجاد جنگ نیست، بلکه جلوگیری از آن است. رئالیست‌ها مانند آقای مورگان تام می‌گویند قدرت برای صلح است و ما باید از توان و اراده خود برای جلوگیری از جنگ استفاده کنیم.»
او افزود: «ما تنها کشوری هستیم که هم اراده و هم توان مقابله داریم. با دو کشور هسته‌ای وارد جنگ شدیم و زانو نزدیم. ممکن است هزینه‌ها زیاد باشد، اما نباید در گذشته گرفتار شویم؛ باید به آینده فکر کنیم. قدرت ما برای استفاده امروز است، نه برای انبار کردن. تنها راه موفقیت، به رسمیت شناختن توان خود و استفاده از آن است. اگر امروز از توانمان استفاده نکنیم، فردا فرصت از دست خواهد رفت.»
ظریف گفت: «امروز مذاکرات جامع در موضوعاتی که ما در آن قدرت داریم، طبیعی است. معتقدم اگر این مسیر را دنبال کنیم، توان موجود می‌تواند جایگاه ایران را تثبیت کند. پس از برجام، گفته شد که هیچ جایی در عالم به اندازه ایران امکان سرمایه‌گذاری ندارد. باید از این فرصت‌ها استفاده کنیم.»
