جایگاه ایران در بین غول‌‌های خودروساز
صنعت خودرو در ایران تقریبا همزمان با صنعت خودرو کره‌جنوبی و البته بسیار پیش‌تر از صنعت خودرو ترکیه پایه‌گذاری شده و با این همه این روزها از هر دو این رقبای قدیمی عقب افتاده است.
به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی به نقل از تعادل، آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان میدهد، تولید صنعت خودروسازی ایران در طول هفت سال گذشته همچنان در محدوده‌یی پایین‌تر از رکورد تولید خود در سال ۱۳۹۰به سر می‌برد. در این سال ایران مجموعا یک میلیون و ۴۲۱ هزار دستگاه خودرو سواری تولید کرده بود و این در حالی است که تولید خودرو کشور در پایان سال ۱۳۹۵ به یک میلیون و ۲۵۵ هزار دستگاه رسید و برای دومین بار در یک دهه گذشته رکوردی بیش از یک میلیون دستگاه از خود به جای گذاشته است. افزون بر این اما ایران در خلال این سال‌ها رفته‌رفته از یک صادرکننده خودرو به یک واردکننده خودرو بدل شده است. به‌طوری که مطابق آمارها در سال ۱۳۸۹، ایران حدود ۳۸۹میلیون دلار خودرو سواری صادر کرده، اما در ۷ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶، صادرات تنها ۲.۸میلیون دلار خودرو را نشان میدهد. از سوی دیگر اما ایران در زمینه واردات خودروهای سواری روند معکوس دارد؛ به‌طوری که در سال ۲۰۱۲میلادی، حدود ۲.۳میلیارد دلار واردات خودروهای سواری داشته، اما در پایان سال ۲۰۱۶میلادی، ۳.۲ میلیون دلار خودرو به کشور وارد شد. بر همین اساس ایران در جایگاه سی و چهارمین واردکننده خودرو در جهان قرار دارد.
در حسرت روزهای اوج
تولید خودرو در ایران در یک دهه گذشته دستخوش نوسان‌های زیادی شده و البته هنوز هم به نقطه اوج خود در سال ۱۳۹۰ نرسیده است. براساس آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، تولید خودرو در ایران در سال ۱۳۹۰ به بیش از یک‌میلیون و ۴۲۱هزار دستگاه رسید و با توجه به ظرفیت تقاضا در بازار در آن سال (حدود یک‌میلیون و ۸۵۴هزار دستگاه خودرو) کمترین شکاف میان عرضه و تقاضا در بازار خودرو کشور در این سال رقم خورده است.
این در حالی است که بررسی روند بیش از یک دهه‌یی تولید خودرو در کشور نشان میدهد تنها در سال ۱۳۸۵ تولید خودرو در کشور بیش از ظرفیت (یا به بیان دیگر تقاضا) بوده است. در سال ۱۳۸۵، مجموعا حدود ۹۲۴هزار دستگاه خودرو در کشور تولید شده و این در حالی است که ظرفیت بازار خودروهای سواری در این سال تنها حدود ۶۹۱ هزار دستگاه بوده است. ظرفیت بازار خودروهای سواری از آن زمان تاکنون تقریبا همواره رو به گسترش بوده و البته تولید نتوانسته همپای تقاضا رشد داشته باشد.
داده‌های آماری وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان میدهد، تولید خودرو سواری در کشور در پایان سال ۱۳۹۵ به یک‌میلیون و ۲۵۵هزار دستگاه رسیده و به این ترتیب در قیاس با مدت مشابه سال قبل از رشدی حدود ۲۸.۹درصد برخوردار بوده است. بر این اساس سال ۱۳۹۵ نخستین سال پس از سال ۱۳۹۰ است که در آن تولید خودرو سواری در کشور از مرز یک میلیون دستگاه عبور می‌کند و البته چنانکه گفته شد، این صنعت هنوز با نقطه اوج خود فاصله دارد. آمارهای ۷ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ هم نشان‌دهنده آن است که در این مدت حدود ۷۷۲ هزار دستگاه خودرو سواری در کشور تولید شده است.
صنعت خودرو همچنان در انحصار تهران
مطابق آنچه انتظار می‌رود، صنعت تولید خودرو سواری در کشور از نظر آمایش جغرافیایی همچنان صنعتی متمرکز محسوب می‌شود. بر این اساس تا پایان سال ۱۳۹۵ حدود ۵۹.۷درصد از مجموع تمام خودروهای سواری کشور در استان تهران تولید شده است. استان خراسان‌رضوی با سهم ۱۱.۳درصد از این نظر در جایگاه دوم قرار می‌گیرد و استان‌های اصفهان، کرمان و آذربایجان‌شرقی به ترتیب با سهم ۱۰.۷درصد، ۷.۹درصد و ۵.۹درصد در جایگاه‌های سوم تا پنجم ایستاده‌اند.
صنعت خودرو ایران اما چه جایگاهی در میان کشورهای جهان دارد؟ در سال ۲۰۱۶ میلادی حدود ۷۲.۳میلیون دستگاه خودرو در سراسر جهان تولید شده و این در حالی است که مجموع تولید خودروهای سواری در جهان در سال ۲۰۱۲ میلادی تنها حدود ۶۳.۱میلیون دستگاه بوده است. چین با تولید ۲۴.۴میلیون دستگاه خودرو در سال ۲۰۱۶ میلادی به تنهایی سهم ۳۳.۸درصدی از صنعت تولید خودروهای سواری در جهان را به خود اختصاص داده است. در همین سال ژاپن با تولید ۷.۹میلیون دستگاه خودرو سواری در جایگاه دومین خودروساز بزرگ جهان ایستاد. رتبه سوم در این زمینه به آلمان اختصاص دارد که در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۵.۷ میلیون دستگاه خودرو تولید کرده است. ایران از این نظر در رتبه سیزدهم جهان ایستاده و در واقع پس از چین، ژاپن، کره‌جنوبی و هند پنجمین قدرت آسیایی در زمینه تولید خودروهای سواری در جهان است. به این ترتیب سهم ایران از تولیدات صنعت خودرو جهان به حدود ۱.۶درصد می‌رسد. برخی رقبای منطقه‌یی ایران مانند ترکیه با وجود سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه تقویت صنعت خودرو همچنان عقب‌تر از ایران هستند. ترکیه در سال ۲۰۱۶ میلادی یک‌میلیون دستگاه خودرو سواری تولید کرد و این در حالی بود که ایران به دلیل تحمل حدود یک دهه بی‌ثباتی اقتصادی از برنامه‌ریزی‌های خود در زمینه افزایش تولید خودرو سواری عقب افتاده بود.
آمارهای مربوط به تعداد خودروهای در حال استفاده در کشورهای مختلف جهان اما احتمالا معیاری است که می‌توان به کمک آن، میزان توسعه‌یافتگی و ثروت را در کشورهای مختلف مورد مقایسه قرار داد. بر این اساس از مجموع ۹۴۷میلیون دستگاه خودرو در جهان در سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۱۳۵.۸میلیون دستگاه در چین قرار دارد. هر چند قاعدتا نام هند باید پس از چین بیاید، امریکایی‌ها با در اختیار داشتن ۱۲۲.۳میلیون دستگاه خودرو در جایگاه دوم ایستاده‌اند. در ایران نیز در همین سال حدود ۱۲.۷ میلیون دستگاه خودرو سواری وجود داشته که نشانگر سهم ۱.۳درصدی از تمام خودروهای مورد استفاده در جهان است. از این نظر ایران در جایگاه هجدهم جهان قرار می‌گیرد.
ایران چگونه واردکننده خودرو شد
در سال ۲۰۱۶ میلادی ایران نود و نهمین صادرکننده خودرو از میان ۲۲۴ صادرکننده جهانی بود و البته به دلیل شکاف میان عرضه و تقاضای خودرو در کشور از میان ۲۲۸ واردکننده خودرو در جهان، ایران سی و چهارمین جایگاه را اشغال کرده بود. بررسی روند ارزش صادرات خودرو سواری در جهان هم نشان میدهد، سهم ایران از بازار صادرات خودرو در جهان در بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶میلادی کوچک‌تر شده است. ایران در سال ۲۰۱۲میلادی حدود ۰.۰۰۴میلیارد دلار صادرات خودرو داشت و این رقم در سال ۲۰۱۳ به دوبرابر یعنی ۰.۰۰۸ میلیارد دلار رسیده بود. با این همه تحریم‌های گسترده اقتصادی و نیز بروز مشکلات مختلف اقتصادی در کشور در خلال یک دهه گذشته موجب شد، صادرات خودروهای سواری از مبدا ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۰.۰۰۳میلیارد دلار برسد. کره‌جنوبی در همین بازه زمانی، ششمین صادرکننده خودروهای سواری در جهان بوده و به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۶میلادی حدود ۳۷میلیارد دلار خودرو سواری صادر کرده است. از دیگر سو اوج صادرات خودرو در ایران از سال ۱۳۸۹ به این سو، حدود ۳۸۹ میلیون دلار بوده و در یک روند کاهشی در سال ۱۳۹۴ به ۱۴میلیون دلار و در سال ۱۳۹۵ به ۴۰ میلیون دلار رسیده است. آمارهای مربوط به ۷ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ هم نشان میدهد طی این مدت، تنها حدود ۸.۲ میلیون دلار خودرو به خارج از کشور صادر شده است.
بزرگ‌ترین بازار خودروهای صادراتی ایران در این مدت کشور عراق بوده است. در سال ۱۳۸۹ ایران حدود ۳۸۲.۵ میلیون دلار خودرو به عراق صادر کرده بود اما صادرات خودرو به این کشور در سال ۱۳۹۵، به ۳۲.۱ میلیون دلار رسیده است. این موضوع را هم می‌توان ذیل مقوله کلی‌تر «از دست دادن بازار عراق» در تمام زمینه‌های صادراتی در نظر گرفت که این روزنامه پیش‌تر به آنها پرداخته است. سایر بازارهای بزرگ صادراتی برای خودروهای تولید داخل را نیز می‌توان به این ترتیب فهرست کرد: الجزایر در سال ۱۳۹۵ حدود ۲.۲میلیون دلار، سوریه حدود ۱.۶میلیون دلار و لبنان نیز حدود ۱.۳میلیون دلار خودرو از ایران وارد کرده‌اند.
وضعیت ایران در زمینه واردات خودروهای سواری اما دقیقا عکس روند بالا را طی کرده است. در سال ۲۰۱۲میلادی، ایران حدود ۲.۳میلیارد دلار واردات خودروهای سواری داشت. واردات خودروهای خارجی اما با روندی کم‌و‌بیش افزایشی در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۳.۲میلیارد دلار رسید و ایران را در جایگاه سی و چهارمین واردکننده خودرو در جهان نشاند. بررسی چرایی این موضوع از حوصله این گزارش خارج است، اما صرف افزایش واردات خودروهایی که خرید آنها سال به سال از دسترس دهک‌های درآمدی پایین‌تر دورتر و دورتر می‌شود، احتمالا نشانه‌یی است از اینکه شکاف درآمدی در ایران طی بازه مورد بررسی عمیق‌تر شده است.
در سال ۱۳۹۵، امارات متحده عربی حدود یک میلیارد و ۲۳۸میلیون دلار خودرو به ایران صادر کرده و به این ترتیب نخستین مبدا صادرات خودرو خارجی به ایران بوده است. در همین سال کره‌جنوبی حدود ۳۱۴میلیون دلار و آلمان نیز حدود ۱۶۴ میلیون دلار خودرو به ایران صادر کرده است. نکته جالب آن است ترکیه کشوری که صنعت خودروسازی آن بسیار جوان‌تر از همتای ایرانی آن است، در سال ۱۳۹۵ حدود ۶۴میلیون دلار خودرو به ایران صادر کرده و به این ترتیب یکی از چهار صادرکننده خودرو به ایران بوده است.
