ربیعی و تراژدی منابع مشترک

به گزارش آرمان اقتصادی، عیسی منصوری معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار در یادداشتی که به صورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، با اشاره به استیضاح وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نوشت: «پذیرش بی قاعده خواسته ها نیز سبب شکل گیری تراژدی منابع مشترک است، چیزی که کم و بیش در کشور با آن مواجه هستیم.»

مفهومی در حوزه اقتصاد و اکولوژی وجود دارد به نام «تراژدی منابع مشترک» (tragedy of the commons) و به وضعیتی اشاره دارد که یک منبعِ مشترک و متناهی بین تعدادِ زیادی از مصرف کننده‌ها وجود داشته باشد و ایشان در برابر این تصمیم قرار بگیرند که تا چه اندازه از آن منبع مشترک استفاده کنند. منبع مشترک  به عنوان مثال می‌تواند جنگلی باشد که از چوب درختان آن استفاده می‌کنند که مصرفِ بی‌رویه آن‌ها موجب به خطر افتادن پایداری جنگل و درآمد بهره برداران می شود.

در این شرایط افراد در برابر این دوراهی قرار می‌گیرند که آیا برای حفظِ این منابع مشترک در بلند مدت از برداشت‌های خود بکاهند، یا این‌که برای بالا بردن منافع شخصی خود و جلوگیری از عقب‌افتادن از دیگرانی که در حال استفاده از این منابع هستند و دیر یا زود آن را به پایان می‌رسانند، به برداشت حداکثری از آن بپردازند.

سود یک بهره‌بردار می‌تواند منجر به ضرر سایر بهره برداران شود. به عبارت دیگر عدم رعایت قوانین از سوی بهره بردار فقط منجر به سود کوتاه مدت شخص او خواهد شد در حالی که زیان حاصل از تصمیم نادرست وی دامن‌گیر تمام بهره برداران خواهد شد. در یک بازی جمعی در شرایطی که قواعد و تنبیه های مناسب وضع نشده باشد، بازیکنان تن به قواعد بازی و محدودیت ها ندهند و یا بازیکنان نتوانند منافع دراز مدت خویش را مدنظرقرار دهند، تراژدی مشترکات در انتظار بازیکنان خواهد بود.

به نظر می رسد یکی از دلایل تکرار استیضاح وزیر کار وجود هلدینگ ها و شرکت های متعدد در زیرمجموعه وزارتخانه مربوطه است. سرمایه گذاری های بزرگ در کشور ما اغلب توسط شرکت های بزرگ دولتی صورت می گیرد. هریک از نمایندگان در حفظ و افزایش منافع و سهم منطقه خود، از وزیر می خواهند که یکی از این شرکتها در منطقه آنها سرمایه گذاری کند.

عدم پاسخ مثبت به درخواست های نمایندگان موجب نارضایتی آنها می شود. پذیرش بی قاعده خواسته ها نیز سبب شکل گیری تراژدی منابع مشترک است، چیزی که کم و بیش در کشور با آن مواجه هستیم.

در حوزه انتخاب مدیران این شرکت ها نیز شاید بهمین ترتیب است. برای ایجاد تمایل به سرمایه گذاری در مناطق مورد نظر، برخی نمایندگان مسیر معرفی مدیر از مناطق خود را انتخاب می کنند، اما در سوی مقابل به حق واکنش صاحبان اصلی این منابع یعنی برخی دیگر از نمایندگان و مردم را به دنبال دارد.

پیشنهاد می نماید مجلس به جای درگیر شدن مقطعی در این بحث در قالب استیضاح، یک بار برای همیشه قاعده ای برای نحوه استفاده از ظرفیت های سرمایه‌گذاری و فرصت های شغلی موجود در شرکت های دولتی تصویب نماید تا بیش از این دچار تراژدی منابع مشترک نشویم.