مروری بر اثرات تحریم ها و تحولات برجام بر حوزه بورس و اوراق بهادار

قدرت‌های دنیا با ادعای انگیزهی توقف در پیشرفت برنامه اتمی ایران تحریم‌هایی علیه ایران شکل دادند. این تحریم‌ها از سال ۱۳۸۹ به‌صورت جدی‌تری صورت گرفت و در سال ۹۰ به شکل وسیعی ادامه پیدا کرد. با وسعت تحریم‌ها طبیعی بود که اکثر صنایع (چه واردات و چه صادرات محور) وارد مرحله رکود و کاهش فروش محصولات خود شوند‌ و این رکود گریبان‌گیر بازار سرمایه نیز شد، به‌گونه‌ای که حدودا ۱۷ ماه شاخص در محدوده ۲۵ هزار واحد راکد ماند. در ادامه این مطلب از بآشگاه مشتریان کارگزاری آگاه همراه ما باشید تا مروری بر اثرات تحریم‌ها و تحولات برجام بر حوزه بورس و اوراق بهادار داشته باشیم.

به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی، تحریم‌های فلج کننده اقتصادی و ممنوعیت‌های صادراتی و وارداتی و ممنوعیت در مبادلات تجاری و کاهش درآمدهای ارزی ناشی از آن، افزایش نرخ دلار و رشد فزاینده نرخ تورم از عوامل موثر بر این رکود بودند.

به دنبال افزایش قیمت دلار که از سال ۹۰ شروع شده و تا انتهای سال ۹۱ ادامه دار بود محرک بزرگی در بازار بورس ایجاد شد. شرکت‌ها ابتدا افزایش قیمت دلار را در سود خود اعمال نمی‌کردند، اما در نهایت بسیاری از آنها اقدام به تسعیر ارز کردند. شرکت‌های فلزی و پتروشیمی که عمدتا از شرکت‌های صادرات محور بودند توانستند محصولات خود را بسیار گران‌تر به فروش رسانند و سوددهی فزاینده‌ای را ثبت کنند.

شرکت‌های بانکی نیز در تسعیر ارز تعدیلات خوبی داده‌ و از طرفی با گران شدن دلار شرکت‌های دارویی نیز با افزایش قیمت دارو سود‌دهی زیادی به دست آوردند. به جز گروه خودرو که با افزایش بیش از دو برابری محصولات باز هم زیان‌دهی بالایی داشت تقریبا اکثر صنایع با رشد دلار، سوددهی مناسبی را ثبت کردند.

پس از انجام مذاکرات متعدد و دستیابی به توافقات اولیه با اجرایی شدن برجام تحریم‌ها یکی پس از دیگری لغو شده و بازار سرمایه نیز به این تغییر بزرگ واکنش نشان داد و روند صعودی به خود گرفت. هرچند که در این مدت شاخص‌های بورس با نوساناتی نیز همراه بود ، ولی با روشن شدن آثار برجام در بخش‌های مختلف اقتصاد که ارتباط مستقیم و غیرمستقیمی نیز بر صنایع حاضر در بورس دارند، فعالان بازار سرمایه امیدوارتر از گذشته در این بازار حاضر شده و شاخص بازار سهام پس از رفع تحریم ها از ۶۲ هزار واحد به بیش از ۷۴ هزار واحد رسید که این اثر مستقیم برجام بر بازار سرمایه ایران بود و نشان‌دهنده دید مثبت سرمایه‌گذاران به سیاست‌های دولت و تغییراتی در عرصه های اقتصاد ایران بود. با افزایش روند رو به رشد شرکتهای فعال در بورس تمایل افراد به سرمایه گذاری در این حوزه بیشتر شد و به دنبال آن نقدینگی در بازار سرمایه افزایش یافت.

همچنین تکاپوی تمام بخش‌های اقتصادی کشور بعد از برجام تا حدی توانست جذابیت ایران برای سرمایه گذاری را نزد خارجی‌ها افزایش دهد که آمارها نیز گواه حضور بیشتر خارجی‌ها طی این مدت در اقتصاد و به خصوص بازار سرمایه است.

با آزاد شدن بخشی از منابع و سهولت در صادرات و واردات و همچنین گشایش‌های مالی و اعتباری بسیاری از گروه‌های بورسی تحت تاثیر قرار گرفتند. برای مثال خودرویی‌ها با به سرانجام رسیدن برجام رشد قابل توجهی را تجربه کردند و قیمت سهام زیر‌مجموعه آنها رشد چشمگیر ۲۰۰ درصدی را در زمستان ۹۴ تجربه کرد.

همچنین گروه‌های کالا‌محور از جمله پتروشیمی‌ها که وضعیت سود‌آوری آنها به‌شدت تحت تاثیر وضعیت بازارهای جهانی بود، با انعقاد قرار‌داد با خارجی‌ها و باز شدن درهای بازارهای خارجی به سوی محصولاتشان با رشد خوبی همراه بودند.

بعلاوه این که درآمدهای ارزی حاصل از فروش خارجی محصولات و نقل و انتقالات بانکی هم با سهولت بیشتری انجام میگرفت و مشکلات موجود بر سر راه دریافت درآمدهای ارزی نیز رفع شده بود. به طور کلی با صورت گرفتن برجام صنایعی که از تحریم لطمه دیده بودند، یا به ‌خاطر موانع تجاری و بانکی با مشکلات اساسی مواجه شده بودند ، فرصت رشد مجددی پیدا کردند.

اما این روند با شروع انتخابات امریکا دچار دگرگونی شد. پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا نگرانی‌هایی از تصمیمات ترامپ و آینده توافق هسته‌ای به وجود آمد، زیرا او سابقا در فعالیت‌های انتخاباتی خود گفته بود که برجام را قبول ندارد.

سرانجام در روزهای نزدیک به زمان اعلام نظر دونالد ترامپ در رابطه با باقی ماندن یا خروج از برجام توسط آمریکا ، بورس تهران بار دیگر در لاک دفاعی فرو رفت و قیمت‌ها با شیب تندی ریزش داشتند. در نهایت در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ دولت ایالات متحده آمریکا رسماً اعلام کرد که دیگر نسبت به توافق برجام پایبند نخواهد ماند و قصد دارد برخی تحریم‌ها را دوباره علیه ایران اعمال کند و همچنین برای انجام مجدد مذاکرات در صورت تمایل ایران اعلام آمادگی نمود.

پس از لغو برجام از سوی آمریکا، بورس اوراق بهادار تهران هم بی‌نصیب نماند و با فروش‌های هیجانی در بازار سرمایه، افت شاخص مجددا رخ داد. این درحالی است که بازار سرمایه پیش از این روند صعودی امیدوارکننده‌ای به خود گرفته بود و حتی از نیمه کانال ۸۵ هزار واحدی هم عبور کرده بود و به بالاترین رکورد دو سه سال اخیر یعنی ۸۵۸۳۱ رسیده بود و انتظار میرفت این روند ادامه یابد.

با این همه با وجود شرایط به نسبت مناسب بازار و همچنین پیش‌بینی‌های مثبت از وضعیت صورت‌های مالی اغلب شرکت‌ها، هیجانات منفی ایجاد شده در بازار سرمایه باعث ریزش بازار و افت شاخص گردید.

افت شاخص در شرایطی به وقوع پیوست که پیش‌تر پذیرش توافق هسته‌ای هم با واکنش بسیار مثبت بورس اوراق بهادار مواجه شده بود.

از نظر تحلیل تکنیکال ارزش کل شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران و بازار اول و دوم فرابورس ایران اکنون در حدود ۶۵ میلیارد دلار هست که با توجه به رشد نرخ دلار و افت شاخص عملا این رقم از نظر تکنیکالی در کف (حداقل قیمتی) قرار دارد.

برخی تحلیلگران معتقدند اگرچه آثار هیجانی خروج آمریکا از برجام ممکن است مداوم نباشد، اما آثار منفی اقتصادی برای ایران در طولانی‌مدت به بار خواهد آورد و اقتصاد را دچار دگرگونی خواهد کرد و بازار سرمایه به‌عنوان ویترین اقتصاد کشور به‌خوبی اثرات این اقدام را نمایان می‌کند.

سناریوها

در وضعیت حاضر کارشناسان مسائل اقتصادی دو سناریو احتمالی برای برجام مطرح میکنند. یک ادامه برجام با کشورهای اروپایی و دوم خروج ایران از برجام.
اگرچه ماندن در برجام ریسک‌های سیستماتیک را تا حدودی کنترل می‌نماید ولی شرایط دشوار اقتصادی پیش رو انکارناپذیر خواهد بود.

آثار تورمی ناشی از بازگشت تحریم ها و افزایش نرخ دلار در کنار ریسک های سیستماتیک بازار می‌توانند در روزهای پیش رو بر بازار سرمایه اثر بگذارند. در بیشتر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار وضعیت، از نظر رشد نرخ دلار و تورم انتظاری و رشد قیمت نفت و کالاهای اساسی مثبت ارزیابی می‌شود و از طرفی بسیاری از گروه‌ها و صنایع بورس که صادرات محور هستند، به کشورهایی کالاهایشان را ارسال می‌کردند که در دوران تحریم و در دوران تصویب برجام نیز مشغول صادرات به آنها بوده‌اند.

در نتیجه این شرکت‌ها تفاوت آنچنانی از نظر میزان صادراتی کالاها نخواهند داشت و تغییرات برجام اثری روی آنها نخواهد گذاشت. البته کارشناسان معتقدند که اگر قوانینی وضع شود که باعث رفع موانع تولیدات داخلی شود و همچنین نظارت بر ارتقای نظام مالی کشور و حمایت از تولید داخلی به درستی اجرا شود و ارتباطات با کشورهای اروپایی به نحو مناسب ادامه دار باشد و در نهایت از پتانسیل‌های بازار سرمایه به درستی استفاده شود، بازار سهام به رشد خود در بازه زمانی میان‌مدت و بلندمدت ادامه خواهد داد و روند صعودی مناسبی را پیش خواهد گرفت.

از سوی دیگر زمانی که نرخ دلار افزایش پیدا کند قیمت تمام شده محصولات مشابه داخلی در مواردی که مواد اولیه و تکنولوژی مورد نیاز آنها در داخل تامین می‌شود ارزانتر خواهد بود که این موضوع تا حدودی میتواند به رونق کسب و کار این دسته از شرکت‌ها و صنایع منجر شود و در پی آن انتظار تعدیلات مثبت و افزایش مقدار فروش آنها ممکن می‌شود و از این نظرهم میتوان تاثیر افزایش نرخ دلار را بر شرکت‌ها، صنایع و در پی آن بازار سرمایه مورد بررسی قرار داد.

نکته نگران کننده در مورد بازار ریسک‌های سیاسی پیش رو خواهد بود. روند ادامه یا خاتمه برجام، روابط اروپا و ایران و تحریم‌های شدید از سوی امریکا عواملی است که می تواند پتانسیل‌های مثبت بازار را تحت تاثیر قرار داده و تصمیم‌گیری در خصوص سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها را با دقت و تامل بیشتر همراه سازد.

با افزایش نوسانات دلار و طلا از نقدینگی بازار بورس کاسته شد و بسیاری از افراد برای سرمایه‌گذاری در این بازارها که بازدهی مناسبتری به همراه داشتند از خود تمایل نشان دادند. البته لازم به ذکر است که در مدت زمانی که دلار در حال افزایش نرخ بود بازار بورس به دلیل ابهامات در آینده برجام و ترس از ریسک‌های سیستماتیک همچنان کم نوسان و آرام به حرکت خود ادامه داد و اگرچه اثر افزایش نرخ دلار در سود شرکت‌ها خود را نشان داد ، ولی این اثر در قیمت‌های سهام کمتر منعکس شد.

در هر صورت در حال حاضر سرمایه‌گذاران با توجه به مولفه‌های ریسک‌ساز سیاسی با اندکی احتیاط نقدینگی خود را در بازارسهام به گردش درمی‌آورند و بسیاری نیز دست از فعالیت در این بازارها کشیده‌اند تا ثبات بیشتری در وضعیت برجام ایجاد شود و بتوانند با اطمینان خاطر بیشتری به سرمایه گذاری در بازار بورس بپردازند.

نتیجه‌گیری

رونق بازار سرمایه در بلندمدت به رشد واقعی اقتصاد وابسته است و سهامداران حرفه‌ای بازار سهام با اشراف به آثار روانی اخبار پیرامونی برجام بر عدم اثرات بلندمدت چنین اقدام‌هایی واقفند و با به کارگیری استراتژی های بلند مدت به روند معاملات خود ادامه می‌دهند.

اما قطعا ارائه گزارشات درست و دقیق از سوی شرکت های فعال در بورس به عنوان یک عامل بنیادی مهم برای شناخت شرکت‌های برتر برای سرمایه گذاری و دستیابی به ثبات در سیاست‌های خارجی به ویژه در تعامل با کشورهای اروپایی میتواند آینده ای بهتر و مطمئنتری برای بازار بورس رقم بزند و سهامداران را به کسب بازدهی حداقل۳۰درصدی امیدوار سازد. بدون شک انتخاب شرکت‌های مناسب در صنعت هایی متناسب با اوضاع کنونی، سهامداران را از بیشترین شانس در یک سرمایه‌گذاری موفق بهره‌مند خواهد کرد. با توجه به توان بالای سودآوری بازار سرمایه امید به آن است که پیامدهای خروج آمریکا از برجام بر این بازار اثرگذار نباشند و همچنان شاهد رشد و شکوفایی بازار سرمایه کشورمان باشیم.