یکه‌تازی سرمازدگی در استان سمنان/ وقتی ضرر سهم عمده کشاورز می‌شود
شاهرود – بیش از پنج سال است که سرما زدگی در بهار فرا می‌رسد و محصولات کشاورزی استان سمنان را تخریب می‌کند و دوباره تا سال دیگر به سفری کوتاه می‌رود و باز همین روال ادامه دارد.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – محمد حسین عابدی: استان سمنان شمع تولد ۱۷ سالگی خشکسالی را در سال جاری خاموش می‌کند تا این پدیده شوم برای هجدهمین سال متوالی مهمان مردم این ناحیه باشد مهمانی که دیگر میزبانان به بودنش عادت کرده‌اند اما این خشکسالی که زاده تغییر اقلیم است برادر دیگری هم دارد که از خودش ۱۳ سال کوچک‌تر بوده و نامش سرمازدگی است.
سرمازدگی برعکس خشکسالی در یک برهه‌های خاص به دیدار مردم سمنان می‌آید اوایل پاییز و اوایل بهار درست وقتی که مردم فکر می‌کنند دیگر زمستان فروکش کرده، اما قرار است مردم چند سال دیگر بر اثر این پدیده شوم غافل‌گیر شوند!
سرما زدگی و ناتوانی برای مقابله
سرمازدگی هر سال می‌آید، قربانی می‌گیرد و می‌رود و دوباره همین زمان در همین مکان باز هم مأموریت شوم خود را اجرا می‌کند و در عین ناباوری مسئولان استان سمنان، دانشگاهیان، کشاورزان، فعالان عرصه‌های تولید علم و دانش تنها نظاره‌گر این امر هستند و هیچ اقدامی نمی‌کنند.
دیگر تاریخ دقیق روزهای سرمازدگی هم به دلیل تکرار فراوان آن برای مردم استان سمنان خصوصاً در شاهرود و دامغان و مهدی‌شهر مشخص است و برای مثال می‌دانند که قرار است ۳۵ روز گذشته از عید نوروز بازهم سرمای شدید می‌آید تا میوه‌های باغات را از بین ببرد اما برای مقابله با آن نه عزمی جدی وجود دارد و نه اصلاً توانی؛ چرا که اگر وجود داشت قاعدتاً بعد از پنج سال یک بار فقط یک بار می‌توانستیم شاهد کاهش تلفات و نه از بین بردن سرمازدگی باشیم اما صد افسوس که این امر در استان سمنان رخ نمی‌دهد.
تنها کاری که مسئولان در این برهه پنج ساله صورت داده‌اند ارائه آمار زیان سرمازدگی به مدیریت بحران و دریافت ردیف اعتباری برای وام جبران خسارات به کشاورزان و دوم بیمه محصولات که آن هم با حرف و حدیث‌های فراوانی روبرو است که ماحصل این دو اقدام این بود که کشاورز زیان دیده را به کشاورز زیان دیده بدهکار بدل کردند.
بیمه کشاورزی زمینه تمسخر کشاورزان را مهیا کرده است
یکی از کشاورزان استان سمنان درباره بیمه محصولات کشاورزی می‌گوید: بیمه شرایطی را مهیا کرده که بعضی اوقات از خودمان سوال می‌کنیم آیا می‌خواهند ما را مورد تمسخر قرار دهند یا واقعاً این قوانین عجیب و غریب وجود دارد! در وهله اول باید گفت اصلاً چیزی به اسم پرداخت خسارات به باغداران وجود ندارد یعنی وقتی شما پول بیمه را پرداخت می‌کنید و سال آینده دچار خسارات می‌شوید بیمه به شما می‌گوید که به جای خساراتت سال آینده نصف پول بیمه را واریز کن! سال بعد دوباره نصف پول بیمه را واریز می‌کنیم و باز خسارت می‌بینیم دوباره بیمه می‌گوید برای سال بعد حق بیمه را ۴۰ درصد پرداخت کن و همین روال!
موضوع خنده دار دیگر این است که اگر خسارات ما را هم بخواهند بدهند و بر روی بیمه سال آتی محاسبه نکنند میزانش فقط سه میلیون تومان در هکتار است حسن ابرهیم بیگی با بیان اینکه عدم پرداخت خسارات تنها مشکل بیمه نیست، ابراز می‌کند: موضوع خنده دار دیگر این است که اگر خسارات ما را هم بخواهند بدهند و بر روی بیمه سال آتی محاسبه نکنند میزانش فقط سه میلیون تومان در هکتار است این میزان یک دهم خساراتی که باغداران دیده‌اند هم نیست و اصلاً با عقل هم جور در نمی‌آید اگر من قرار است سالانه پول واریز کنم پس باید خساراتی که دیده‌ام به من پرداخت کنند اگر قرار است ۴۰ میلیون تومان خسارات ببینم فقط سه میلیون تومان به من پرداخت کنند چرا پس باغم را بیمه کنم؟
وی می‌افزاید: یک فرغون که بر روی آن چهار سطل سم و کود باشد، امروز سه میلیون تومان قیمت دارد، نه بار آسیب دیده یک باغ زردآلو یا آلبالو و سیب؛ در واقع باید گفت سه میلیون تومان پول خساراتی است که شامل دو درخت سیب بر اثر سرما زدگی می‌شود نه یک هکتار باغ! اما نکات عجیب و غریب تمامی هم ندارد نکته سوم هم اینکه بیمه باغداری اگر یکسال واریز کنی در سال‌های بعد اجباری می‌شود یعنی به شما می‌گویند جای خسارات سرمازدگی حق بیمه سال آینده را از شما نمی‌گیریم پولی پرداخت نمی‌شود در نتیجه باید بروم دوباره خودم را اجباراً بیمه کنم! کجای دنیا بیمه اجباری است و خساراتی هم به شما نمی‌دهند؟
مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی چه می‌کنند؟
مرکز تحقیقات، جهاد کشاورزی و دانشکده کشاورزی سه نهادی هستند که مستقیماً با کاهش خسارات ناشی از خشکسالی و سرمازدگی دخیل هستند ارگان‌هایی که از آنها بسیار انتظار وجود دارد که برای کاهش خسارات سرمازدگی نیز کاری را صورت دهند زیرا چشم امید مردم و کشاورزان به این متخصصان است.
بسیاری مانند محمد حسین خنکال دبیر خانه کشاورز استان سمنان یکی از مشکلات را عدم ارتباط مطلوب مرکز تحقیقات با کشاورزان می‌داند و می‌گوید: کشاورز باید با تولیدات و روش‌های علمی که درون این مجتمع‌ها صورت می‌گیرد آشنا شود و ما شاهد تبلور نتایج پژوهش‌ها بر روی زمین کشاورزی یا باغ باغداران باشیم وگرنه پشت درهای بسته اگر بهترین محصولات و مقاوم‌ترین آنها هم تولید شوند اصلاً گره‌ای را باز نخواهند کرد.
یکی دیگر از کشاورزان نیز در این باره می‌گوید: متأسفانه امروز بخش عمده‌ای از کشاورزان ما اصلاً ارتباطی با مرکز تحقیقات کشاورزی ندارند آن هم به دو دلیل نخست اینکه عمده محققان ما جوان هستند و روش‌های علمی برای نهادینه شدن در بین کشاورزان سنتی کار بسیار دشواری دارند و دوم اینکه تلاشی برای ترویج پژوهش‌ها از سوی مرکز تحقیقات هم صورت نگرفته است تا کشاورز نتایج آن را ببیند و پا پیش بگذارد.
سرمازدگی رویدادی غیرمنتظره است
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان اما معتقد است: سرمازدگی دو سال اخیر خصوصاً پنجم اردیبهشت ۹۸ رویدادی کم سابقه و غیر منتظره و حادثه‌ای غیر مترقبه بوده که ناشی از تغییر پارامترهای اقلیمی در جهان و به طبع آن ایران است و به بیان دیگر همانند سیل خاموش عمل کرده و که لازم است در کمیته مدیریت بحران استان مورد توجه برای کمک به باغداران آسیب دیده قرار گیرد.
احمد دزیانیان بیان می‌کند: با بررسی‌های میدانی مشخص شد که روش‌های معمول مقابله با سرمای بهاره در زمان شکوفه دهی درختان که قبلاً بر اساس سوابق تحقیقاتی موجود توسط این مرکز توصیه شده است مانند استفاده از سامانه‌های ضد سرما، آتش و دود، ارقام مقاوم موجود و آبیاری و مه پاشی و… در مواجهه با سرمای دیررس سال اخیر که ابتدا با گرم شدن هوا در اواخر بهمن و اسفند ماه و سپس با کاهش دما و در مدت زمان طولانی ماندگاری سرما تأثیر نداشته یا بسیار ناچیز بوده است.
وی معتقد است: در این شرایط به نظر می‌رسد که تکرار این حوادث بر اساس اطلاعات اقلیمی موجود محتمل باشد لذا در شرایط سرمای مورد اشاره، تنها پوشش درختان موجود و گرم کردن زیر پوشش با تمهیدات فنی می‌توانست مؤثر باشد از سوی دیگر برنامه تغییر الگوی کشت متناسب با وضعیت جدید نیز می‌تواند ریسک تولید را برای باغداران عزیز نیز کاهش دهد که این مرکز در حال تدوین آن است.
راهکارهای کاهش سرمازدگی
مهدی قرائیان مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان اما درباره راهکارهای کاهش آسیب سرمازدگی می‌گوید: ایجاد گرمای موضعی، محلول‌پاشی و آبیاری غرق آبی و بارانی در زمره اقداماتی است که می‌توان انجام داد همچنین باغداران می‌توانند با داشتن یک ظرف مناسب حاوی گازوئیل و روشن کردن آتش با ایجاد حرارت به عنوان یک راهکار از سرمازدگی در کوتاه مدت جلوگیری کنند و همچنین ایجاد پوشش پلاستیکی بر روی نهال‌های جوان و درختان آسیب پذیر، آبیاری به موقع مزرعه‌ها و باغ‌ها قبل از ورود موج سرما به منظور تعدیل دمای محیط نقش مؤثر در کاهش سرمازدگی دارد.
رئیس اداره جهاد کشاورزی شاهرود میزان خسارات سرمازدگی سال جاری در شاهرود را ۲۰۰ میلیارد تومان عنوان کرد این در حالی است که برخی معتقد هستند افروختن آتش و یا حتی استفاده از پلاستیک بدون حضور دستگاه‌های گرمایشی تأثیری ندارد از سوی دیگر نکته قابل توجه سردرگمی کشاورزان است، برخی با وقوع سرما زدگی به دنبال لاستیک برای سوزندان می‌گردند، برخی دیگر در باغ خود چاه‌های ۱۵ متری حفر می‌کنند برخی دیگر مه پاشی صورت می‌دهند اما بعضاً هیچکدام تأثیری نداشته تا باز هم به این نتیجه برسیم که جهاد و مرکز تحقیقات می‌بایست به یاری کشاورزان بیایند تا با گونه‌های دیر گُل و دیر باز ده سبب شوند تا درختان مرحله سرمازدگی را طی کنند.
بررسی میزان خسارات سرمازدگی در سطح استان سمنان به خصوص مناطقی که بیشترین خسارات را دیده‌اند، مانند شهرستان شاهرود، مهدی شهر، سرخه و… همچنان ادامه دارد اما آمارهای جسته و گریخته‌ای نیز در این بین بیان می‌شود هرچند برای آمار دقیق هنوز باید صبر کرد، در این بین اما علی حجی رئیس جدید اداره جهاد کشاورزی شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر، میزان خسارات سرمازدگی سال جاری را ۲۰۰ میلیارد تومان عنوان کرد و بیان داشت: برای جبران خسارات وارده به کشاورزان در تلاش هستیم.
دولت باید پاسخگو باشد
بسیاری معتقد هستند که پیش بینی راهکارهای جلوگیری از سرمازدگی و همچنین جبران خسارات کشاورزان می‌تواند دو محوری باشد که دولتمردان در آن خودی نشان دهند تا هم امید در دل‌های کشاورزان بیشتر شود و هم از لحاظ مادی برای این قشر که همه زندگی‌شان تحت تأثیر قرار گرفته، مرهمی باشد.
می‌توان گفت تمام زندگی یک کشاورز تحت‌الشعاع خسارات سرمازدگی قرار می‌گیرد سید حسن حسینی شاهرودی نماینده مردم شاهرود و میامی در مجلس نیز که همواره پیگیر مقوله سرمازدگی در خانه ملت است، نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: این پدیده خسارات عمده و غیرملموسی را وارد می‌سازد چراکه هم محصول همان سال کشاورزان که بابت آن ماه‌ها تلاش کرده‌اند از بین می‌رود و هم یک سال دیگر کشاورزان باید تلاش داشته باشند تا دوباره محصولاتشان را بر درختان ببینند لذا می‌توان گفت تمام زندگی یک کشاورز تحت‌الشعاع خسارات سرمازدگی قرار می‌گیرد.
وی معتقد است: ما قائل به این هستیم که وزیر کشاورزی در این زمینه کوتاهی داشته و پیگیری لازم را در حمایت از اقشاری که در زمینهٔ سرمازدگی آسیب‌دیده‌اند صورت نداده است، هرچند کسانی دیگر نیز مانند بانک مرکزی، سازمان برنامه‌ریزی و سایر حوزه‌ها در این زمینه مقصر بوده‌اند.
تولید اقلام مقاوم به سرما
کارشناس کشاورزی و مدرس دانشگاه در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: سرما دو نوع است انتقالی و تشعشعی که فرق‌شان در ارتفاع قرار گیری سرمای هوا است در یکی هوای سر از کف تا ۱۵ متری زمین قرار می‌گیرد که آن را می‌توان با روشن کردن آتش، حفر چاه ۱۵ متری در باغ، هیترهای برقی و گازوئیلی و… از بین برد اما نوع دیگر که ارتفاع جبهه هوای سرد از ۱۵ متر آغاز می‌شود و یکباره بر سر باغات هجوم می‌آورد راه درمانی ندارد.
محمد رضا قربانی معتقد است: برخی معتقد هستند که در نوع اول سرمازدگی‌ها به دلیل اینکه بالای ارتفاع ۱۵ متری از زمین، هوا گرم است می‌توان با پمپاژ هوا به ارتفاع زیر ۱۵ متر از سرمازدگی جلوگیری کرد اما این روش برای هر هکتار با نصب دکل دمنده و تجهیزات تقریباً ۴۵ میلیون تومان هزینه دارد که کل یک هکتار باغ در سال ۱۵ میلیون تومان میوه نمی‌دهد. به نظر می‌رسد همانطور که مرکز تحقیقات پذیرفته که تغییر اقلیم سبب برهم خوردن شرایط آب و هوا شده همانطور هم باید بپذیرد که امروز وقت جایگزینی نهال‌ها و اقلام مقاوم به سرما با اقلام موجود است که در ضمن برای بازار هم جذابیت داشته باشند.
وی می‌گوید: متأسفانه در این زمینه بسیار ضعف داریم، از سویی بهترین متخصصان در مرکز تحقیقات کشاورزی مشغول به کار هستند ده‌ها و صدها قلم نهال مقاوم به سرما می‌سازند اما تا پشت درهای مرکز تحقیقات؛ لذا کشاورزان اصلاً با خبر هم نمی‌شوند و این ضعف بسیار بزرگی است که اگر برطرف نشود ۱۰ سال دیگر باید شما درباره خسارات سرمازدگی گزارش تهیه کنید.
سهم کشاورزان جز ضرر چیست؟
در نهایت باید گفت کشاورزان بدون ارتباط با مرکز تحقیقات هر ساله متحمل خسارات زیادی می‌شوند و باز تا سال دیگر باید صبر کنند و تنها کاری که از دستشان بر می‌آید، دعا است که حداقل خسارات سرمازدگی سال آتی کمتر باشد چرا که نه بیمه برایشان نان و آبی شده و نه مسئولان توانایی جلوگیری از خسارات سرمازدگی را دارند.
در این بین اما نکته ناراحت کننده سو استفاده عده‌ای ناجوانمرد از وضعیت کشاورزان است آنانی که با تبلیغ اقلامی مانند ضد یخ باغی، دمنده هوای گرم دست ساز، کاور یا پوشن ضد سرما و… قصد اخاذی از کشاورزان را دارند و از آنجا که کشاورز همه چیزش را در معرض باختن می‌بیند بعضاً ارقام میلیون تومانی را هم بابت این کالاها که اصلاً به هیچ وجه کارایی ندارند، می‌پردازند. تأسف بار اینکه با علم به عدم کارایی ضد یخ‌های باغی هنوز جلوی توزیع کنندگان آن گرفته نمی‌شود.
کشاورز این روزها از راست و چپ بد می‌آورد نه به بیمه دل خوش است و نه به جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات که راه‌حلی جلوی پایش بگذارند؛ لذا هر پیامکی برای تلفن همراهشان می‌آید دلهره‌ای وصف ناشدنی سراسر وجودشان را می‌گیرد که خدایی ناکرده سرمای جدیدی در راه باشد چرا که این روزها تنها کار جهاد کشاورزی ارسال پیامک اخطار دهنده یک روز قبل از بروز سرما و همچنین برآورد خسارات بعد از بروز آن است!
