سیب زمینی و خیار می‌کارند، چیپس و خیار شور برداشت می‌کنند!
چند سالی می‌شود ساکنان شهرستان شوشتر هم در خانه‌هایشان دستگاه تصفیه یا آب‌شیرین‌کن نصب کرده‌اند. بسیاری از مردم معتقدند از زمانی که سد گتوند راه‌اندازی شد، آب این منطقه هم شور شد.
به اعتقاد برخی از ساکنان این شهر، زمانی آب این منطقه دارای املاح معدنی بوده و از شهرهای دیگر به شوشتر می‌آمدند تا با خودشان آب ببرند اما حالا مجبورند از دستگاه تصفیه یا شیرین‌کننده آب استفاده کنند.
به گفته آنها هزینه هر دستگاه آب شیرین‌کن ۶۰۰ هزار تومان است که مجبورند فیلتر هر دستگاه را ماهی یک بار عوض کنند. دستگاه‌ها چند فیلتر دارند که اولین فیلتر، اسفنجی است و ظرف یک هفته تغییر رنگ می‌دهد. هزینه تعویض اولین فیلتر هم حدود ۲۰ هزار تومان است.
یکی از اهالی این شهر به ایسنا می‌گوید: در زمین‌های کشاورزی اطراف شوشتر، کشاورزانی که سیب زمینی و خیار می‌کارند، چیپس و خیار شور برداشت می‌کنند!
رد نمک را نه تنها در آب شرب منطقه، بلکه در خانه‌های مسکونی کل شهر می‌توان دید. حتی سازه‌های آبی شوشتر نیز که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده از آثار رسوب نمک در امان نمانده و این امر در حال پیش‌روی است.
این موضوع را رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شوشتر هم تایید کرده و به افزایش میزان املاح نمکی در رود کارون اذعان کرده است. به گفته او آثار نمک روی دیوارهای سازه‌های آبی شوشتر و بر بدنه آن به وفور مشاهده می‌شود. همین میزان نمک، تهدید مخربی برای سازه‌های آبی شوشتر است و رویش نی‌ها را در باتلاق‌ها، شورزارها و فاضلاب‌های اطراف این اثر تاریخی افزایش داده است. این نی‌ها گیاهان آسیب‌زننده‌ای محسوب می‌شوند که بر اثر وجود املاح نمکی در آب رویش آنها افزایش می‌یابد.
این مسئول، سد گتوند را عامل افزایش میزان نمک و املاح در آب‌های بالادستی می‌داند.
سراسر مسیر شمال شوشتر، آنجا که به شهرستان گتوند می‌رسد، کشاورزان روی زمین‌ها مشغول کار هستند؛ جو، گندم، سیر، پیاز، سیب‌زمینی، کلم، خیار، بادمجان و گوجه می‌کارند.
یکی از زمین‌داران که ۶۵ ساله است، به علت شوری آب منطقه از آب چاه برای آبیاری مزرعه‌اش استفاده می‌کند. حدود بیست سالی می‌شود کشاورزی می‌کند. باور دارد دولت برای آنکه هزینه کمتری کند، سد گتوند را در پایین‌دست ساخته است و حالا مردمی که در منطقه‌های اطراف زندگی می‌کنند، با مشکل مواجه شده‌اند.
او به ایسنا می‌گوید: «قبلا سدی بالاتر از سد گتوند و به صورت کارشناسی ساخته شده بود و اهالی مشکل شوری آب نداشتند اما از وقتی سد گتوند ساخته شده، آب این منطقه هم شور شده است. در زمین‌های اطراف تقریباً همه نوع محصولی می‌کارند. قدیم‌ها این زمین‌ها متعلق به خان‌ها و پر از باغ لیموشیرین و پرتقال بود اما همه‌ی آنها از بین رفت.»
این کشاورز با بیان اینکه تا منطقه «عقیلی» زمین کشاورزی وجود دارد، ادامه می‌دهد: «شما اگر به مزرعه‌های دیگر سر بزنید، روی زمین نمک می‌بینید. بسیاری از مواقع محصولاتمان خراب می‌شود. اعتراض‌های بسیاری هم کردیم، حتی به مجلس هم نامه دادیم اما مشخص نیست در این‌باره چه فکری می‌خواهند کنند.»
او ۲۳ هزار متر مربع از زمینش را پیاز، کلم و گوجه کاشته و برای این کار نزدیک به ۳۰ میلیون تومان هزینه کرده است. حالا بعد از با بالا رفتن قیمت دلار امیدوار است بتواند محصولاتش را به عراق صادر کند و این موضوع سود اقتصادی برایش داشته باشد. به گفته این کشاورز، واردات محصولات کشاورزی هم در این منطقه مرسوم بوده و حالا به دلیل مسائل اقتصادی خیلی کمتر شده است.
او هم در منطقه عقیلی زندگی می‌کند و تنها منبع درآمدش همین کشاورزی است و می‌گوید: «زمین‌داران از آب شور ناراحتند و بسیاری از آنها وضعیت خوبی ندارند. اگر فکری به حال آب شور سد نکنند، زمین‌های ما هم تا چند سال دیگر خراب می‌شود. شنیدیم که سال گذشته لوله‌ای گذاشتند تا شوری آب را بگیرد اما ما که نتیجه‌ای ندیدیم. به نظر من بهترین کار این است که سد را جابجا کنند. آبی که در منطقه ما با ۲۴ روستا استفاده می‌شود، شور است.»
گرچه ورود به سد گتوند برای عموم آزاد نیست با این حال برخی از گردشگرانی که به خوزستان سفر می‌کنند و اسم گتوند را بارها در رسانه‌ها شنیده‌اند سری به ورودی سد می‌زنند و اصرار می‌کنند تا اجازه ورود بگیرند و بتوانند آنجا را از نزدیک ببینند. بعد از آنکه مجوز ورود نمی‌گیرند با سردر سد و منظره رو به دشتی که مقابلشان وجود دارد، چند عکس یادگاری می‌گیرند و می‌روند.
سد مخزنی گتوندعلیا بلندترین سد خاکی کشور، با ۴.۵ میلیارد مترمکعب حجم مخزن، بزرگ‌ترین مخزن روی رودخانه بزرگ کارون است.
کریم شیبانی‌یکتا – مجری سد و نیروگاه گتوند – معتقد است آنچه به گنبد یا کوه‌های نمکی شایع است، در واقع سازند گچساران یا همان برون‌زده‌های نمکی است. در مخزن سد گتوند پنج سازند گچساران داریم که یکی از آنها سازند معروف به عنبل است. سازند گچساران مشخصه کلی‌اش این است که اجزایش گچ، رس، نمک و چیزهای دیگر است. ویژگی این سازند این است که نمک موجود در آن در ساحل رودخانه برون‌زدگی دارد. در آن سازندهایی که برون‌زدگی نمک ندارند، موضوع عادی است و در خیلی از سدها وجود دارد. اما آن چیزی که برجسته شده (همین سازند عنبل که در مجاورت روستای عنبل است) این است که سازند، برون‌زدگی نمکی داشت. از شروع مطالعات، بحث این سازند مطرح بود و به‌مرور زمان و با تکمیل و تدوین مطالعات در این زمینه کار بیشتری شده است. اما از سال ۸۳ به‌طور ویژه به این موضوع پرداخته شده است. در طول چهار سال قبل از آبگیری و تکمیل سد این بحث پررنگ‌تر شد و این موضوع مورد توجه قرار گرفت.
در هر صورت ساکنان مناطق اطراف این سد معتقدند آب محل زندگی آنها بعد از آبگیری سد گتوند شور شده است. یکی از ساکنان شهر شوشتر می‌گوید: «شوری آب این شهر از ۶۰ به ۱۲۰۰۰ رسیده است. یعنی ما دروغ می‌گوییم؟ به راحتی می‌توان با یک دستگاه تست TDS متوجه این موضوع شد. قرار بود این سد ۱۵ کیلومتر بالاتر یعنی در نزدیکی شهر لالی ساخته شود. مطالعاتی که در سال‌های گذشته هم انجام شده، این موضوع را تایید می‌کرد اما اینکه به چه دلیل جای ساخت سد در سال‌های پایانی عوض شد، خدا می‌داند.»
یکی از ساکنان شهر گتوند هم بیان می‌کند: «در حال حاضر تمام خانه‌های ما آب‌تصفیه‌کن‌های قوی دارند و روی زمین‌های اطراف هم لایه‌ای از نمک وجود دارد.»
به اعتقاد برخی از کارشناسان حتی سد گتوند روی شوری آب رودخانه کارون هم تاثیر گذاشته است. مهدی قمشی – رئیس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه چمران اهواز – آذرماه سال گذشته اعلام کرد: «میزان نمک رسوب‌کرده در پشت سد گتوند، از سه میلیون تن در سال ۹۰ به ۱۰ و نیم میلیون تن در سال ۹۶ رسیده است. پایین‌دست‌ترین سد روی رودخانه کارون سد گتوند است. این سد به این لحاظ از اهمیت زیادی برخوردار است که آب ورودی به دشت خوزستان را تامین می‌کند. همزمان با ساخت سد گتوند، در مسیر آبراهه یک سازند نمکی وجود داشته که به آن اصطلاحاً سازند آغاجری گچساران گفته می‌شود که کاملاً شور است و در کیلومتر پنج تا ۹ بالادست سد گتوند بیرون‌زدگی زیادی دارد و به عنوان منطقه نمکی محسوب می‌شود.»
کارشناسان معتقدند جانمایی اشتباه این سد باعث شده که سازند نمکی گچساران در مخزن سد قرار گیرد و انحلال نمک این سازند باعث شورشدن آب مخزن و رودخانه کارون شود.
همچنین مطالعات علاج‌بخشی سد گتوند در سال ۹۴ به موسسه آب دانشگاه تهران واگذار شده و این موسسه گزارش خود را به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (کارفرمای مطالعات) ارائه داده اما با گذشت چند سال از تصویب مطالعات، تصمیم نهایی در مورد سد گتوند اتخاذ نشده است. در این مطالعات سد گتوند به عنوان یک «خطای ملی» معرفی شده است. بر اساس مطالعات دانشگاه تهران، پنج راهکار ارائه و در نهایت سه راهکار تایید شد که شامل مدیریت مخزن، انتقال آب شور به منطقه نزدیک و انتقال آب شور به منطقه دور است اما اکنون با مستمسک قرار دادن گزینه «مدیریت مخزن» یا در واقع تخلیه آب شور به پایین‌دست، این کار ادامه پیدا کرده است. سازمان آب و برق خوزستان هم به تخلیه آب شور از مخزن سد گتوند اصرار دارد.
عیسی کلانتری – رئیس سازمان حفاظت محیط زیست – هم با تایید اینکه اشتباهات مهندسی در ساخت سد گتوند عامل شوری آب خوزستان است، اعلام کرده بود: «توزیع آب در خوزستان با مشکل روبه‌روست. در شمال این استان مردم راحت می‌توانند آب مصرف کنند ولی در جنوب، زهاب نصیب مردم می‌شود. آبگیری سد گتوند اتفاق بدی بود. این پروژه در زمان مرحوم آقای هاشمی کلنگ زده شد. در آن زمان هیچ اشکالی در اجرای آن نبود اما در زمان دولت نهم (ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد) محل سد تغییر کرد. این کار باعث شد که گنبدهای نمکی به درون آب راه پیدا کنند. گفتند پوشش رُسی می‌دهیم و نمک را از بستر جدا می‌کنیم ولی با اولین آبگیری، پوشش از بین رفت و آب شیرین کارون، شور شد. ما بخش اعظم آب خوزستان را با یک اشتباه مهندسی محرز شور کردیم.»
مردم شوشتر، عقیلی و گتوند چند سالی می‌شود آب شور روی سفره‌هایشان می‌گذارند و صدایشان هم به جایی نمی‌رسد. به نظر می‌رسد تنها کسی که از شوری آب سد گتوند منفعت می‌برد، چوپانانی هستند که لباس محلی به تن دارند و گوسفندانشان را می‌چرانند و معتقدند نمک برای گوسفندان فواید بسیاری دارد، روده‌هایشان را ضد عفونی می‌کند، میکروب‌ها و کرم‌ها را از بین می‌برد، اشتهایشان را زیاد می‌کند و گوسفندان با چریدن علوفه‌ی بیشتر فربه می‌شوند.
گزارش و تصاویر: کبریا حسین‌زاده – ایسنا
انتهای پیام
