تعاونی‌ها شریان حیات‌بخش توسعه در استان سمنان/اعتماد مردم جلب شود
شاهرود – یکی از ظرفیت‌هایی که می‌توان از طریق آن به بهره‌برداری ویژه از ظرفیت‌های اقتصادی به‌خصوص درزمینهٔ تولید دست‌یافت تعاونی‌ها هستند موضوعی که در استان سمنان چندان به آن توجه نمی‌شود.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – محمدحسین عابدی: تعاونی‌ها مجموعه‌های اقتصادی هستند که در صورت نقش‌آفرینی درست و صحیح می‌توانند شریان اصلی تولید و حتی مزیت‌های دیگری مانند گردشگری، کشاورزی، معدن و صنعت و … را در بحث خدمات، اقتصادی و تولیدی را شکل دهند چراکه از مردم برمی‌خیزند و با سرمایه‌های مردمی رشد و توسعه می‌یابند.
ورود تعاونی‌ها به این حیطه قطعاً فرصت‌های توسعه اقتصادی بیشتری را در استان سمنان فراهم می‌کند هرچند رویکرد دولت از ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی به تعاونی‌ها نسبتاً خوب بوده اما مشکلات اقتصادی در اواسط دهه ۹۰ سبب شد تا تعاونی‌ها نیز به فراموشی بروند.
بی‌اعتمادی مردم نسبت به تعاونی‌ها
باید گفت از ابتدای روی کار آمدن دولت روحانی در سال۹۲ تا پایان سال ۹۶ بیش از ۱۶ هزار و ۸۰۰ تعاونی در سراسر کشور ایجادشده که آماری چشم‌گیر است و از سوی دیگر همین تعاونی‌ها توانستند در بازه زمانی چهارساله ۲۴۶ هزار شغل در سطح کشور ایجاد کنند اما چه شد که به‌یک‌باره تعاونی‌ها نیز رو به فراموشی رفتند؟
بی‌اعتمادی مردم نسبت به تعاونی‌ها در پی شنیدن اخبار اختلاس‌های چند هزارمیلیاردی و همچنین عدم اعتقاد به فرهنگ تعاون سبب شده تا تعاونی‌ها به حال خود رها شوند ابتدا باید گفت به‌طورکلی ﺗﻌﺎﻭﻥ ﺩﺭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻋﺎﻡ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻫﻤﻜﺎﺭی، ﻣﺴﺎﻋﺪﺕ، ﻳﺎﺭﻳﮕﺮی ﻭ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ جمعی است و این تعریف را در هر لغت‌نامه‌ای هم می‌توان دید اما به معنای خاص تعاونی‌ها شرکت‌هایی هستند که سرمایه‌های خرد و کلان مردم را گردهم می‌آورد تا از مردم، با مردم و برای مردم کارآفرینی و تولید راه بیندازند و دراین‌بین هر کس به‌اندازه سهمی که دارد سود سرمایه‌اش را برمی‌دارد.
اما مشکلات تعاونی‌ها ناشی از عوامل مختلفی هستند که ازجمله آن‌ها نوسانات شدید قیمت ارز و دلار و طلا و شاخص‌های دیگر را می‌توان نام برد، محسن اسدی کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: عواملی که سبب شدند تا تعاونی‌ها زمین‌گیر شوند موانع تولید و همچنین نوسانات شدید قیمت‌ها بودند تعاونی‌های فعال خرد در شهرها و روستاها برای تولید مثلاً فرش نیازمند تهیه نخ و رنگ و … بودند وقتی این شاخص‌ها سه برابر می‌شد تعاونی‌ها یا مجبور بودند که بهای آن را بپردازند و یا بیکار بمانند.
اسدی می‌گوید: البته زمین‌گیر شدن تعاونی‌ها دو عامل دیگر غیراقتصادی هم دارد نخست بی‌اعتمادی مردم در پی شنیدن اخبار اختلاس‌های چند هزارمیلیاردی و دوم عدم اعتقاد به فرهنگ تعاون در بین برخی مردم و متأسفانه مسئولان که سبب شده تا تعاونی‌ها به حال خود رها شوند.
نگاه مبتنی بر سهام
تعاونی‌ها نگاهی مبتنی بر تعداد سهامداران دارند یعنی به‌جای اینکه یک نفر یک میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کند ۱۰ هزار نفر هرکدام ۱۰۰ هزار تومان سرمایه‌گذاری می‌کنند اما اثر دیگر تعاونی‌ها در تحقق اقتصاد مقاومتی است یعنی واحدهای مولدی که در کنار تولید، اشتغال هم ایجاد می‌کنند و از همه مهم‌تر اینکه مردمی هستند.
یکی از مهم‌ترین الزامات کلان اقتصادی کشور در حال حاضر برنامه‌ریزی برای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است پس بی‌راه نیست که بگوییم برنامه‌ریزی اصل رکین توسعه محسوب می‌شود، درباره تعاونی‌ها نیز همین‌گونه است یعنی تعاونی‌ها نیز با برنامه‌ریزی به‌نوعی عامل محرک توسعه اقتصادی محسوب می‌شوند.
اما وضعیت تعاونی‌ها در استان سمنان چگونه است؟ تا ابتدای سال ۹۸ یک هزار و ۲۰۰ تعاونی در استان سمنان ثبت‌شده که ۱.۲ درصد تعاونی‌های کل کشور را شامل می‌شود همچنین باید گفت در همین بازه زمانی ۱۲۰ اتحادیه فعال تعاونی در استان سمنان وجود دارد. تعاونی‌ها به‌عنوان بنگاه‌های اقتصادی مردم‌نهاد هستند که با سرمایه مردم اداره می‌شوند اما بسیاری تعاونی‌های استان امروز تعطیل هستند و آثار مخرب التهاب بازار ارز و گرانی بر روی آن‌ها هم سایه افکنده است.
سهم تعاونی‌ها از اقتصاد کشور
سهم تعاونی‌ها از اقتصاد ۲۵ درصد در برنامه ششم توسعه به پنج درصد در وضعیت کنونی کاهش‌یافته‌اند دولت برای تعاونی‌ها در سراسر کشور ازجمله استان‌ها طرح‌هایی مانند طرح روستا تعاون، طرح تعاونی‌های توسعه عمران که در شاهرود و گرمسار شاهد آن هستیم و طرح تعاون‌یار را ارائه کرده است که هرکدام به‌نوبه خود توانسته‌اند کم‌وبیش با اقبال مردمی روبرو شوند.
مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه عمران شاهرود و کارشناس اقتصادی، به خبرنگار مهر، می‌گوید: سهم تعاونی‌ها از اقتصاد ۲۵ درصد در برنامه ششم توسعه به پنج درصد در وضعیت کنونی کاهش‌یافته‌اند این یعنی نگاه به تعاونی‌ها چندان مناسب نبوده است لذا دولت با طرح‌هایی مانند توسعه عمران سعی دارد تا مشارکت بیشتر مردمی را ایجاد کند، شرکت توسعه عمران شاهرود در دو سال اول سه هزار و ۵۰۰ عضو پیدا کرد که به‌نوبه خود استقبالی بسیار خوب محسوب می‌شود.
داوود قلیچی معتقد است: اگر شرکت تعاونی توسعه و عمران با اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همکاری سهامداران و مسئولان شهرستان بتواند طرح‌های خود را عملیاتی کند، ازجمله شرکت‌های خواهد بود که تأثیر بسزایی در اقتصاد منطقه خواهد داشت، در شرکت تعاونی توسعه و عمران سه گروه از افراد به‌صورت حقیقی شامل متولدان همان شهر برای مثال شاهرود و یا شاغلان در این شهرستان می‌توانند سهام‌دار شرکت باشند که دراین‌بین شرکت‌های و مؤسساتی مانند شهرداری نیز مجاز به عضویت هستند.
آمار تعاونی‌های استان سمنان
اتحادیه تعاونی روستایی استان سمنان با خدماتی مانند خدمات بازرگانی، خریدوفروش کالا، خریدوفروش محصولات کشاورزی، خریدوفروش لوازم‌خانگی، توزیع نهاده‌های کشاورزی، تهیه و توزیع انواع بذور و توزیع کود و سموم شیمیایی در زمره دیگر تعاونی‌های فعال در استان سمنان که نقش خوبی درزمینهٔ توسعه اقتصادی دارد.
بالغ‌بر ۹۳ هزار تعاونی در کشور فعال هستند که از این تعداد یک هزار و ۳۷ تعاونی در استان سمنان مشغول به فعالیت است مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سمنان نیز می‌گوید: طی چهار سال ابتدای دولت روحانی ۲۵۷تعاونی با اشتغال سه هزار و ۳۰۴نفر در استان تشکیل‌شده و درمجموع نیز بیش از یک هزار تعاونی در این استان وجود دارد، همچنین این تعاونی‌ها توانستند زمینه اشتغال ۱۳ هزار نفر را فراهم کنند و ۱۰ درصد کل بیمه‌شده‌های تأمین اجتماعی استان سمنان در تعاونی‌ها شاغل هستند.
اسماعیل غنیان ضمن بیان اینکه استان سمنان با ایجاد اولین تعاونی پرچم‌دار این امر در کشور محسوب می‌شود، افزود: در کشور بالغ‌بر ۹۳ هزار تعاونی فعال وجود دارد که از این تعداد یک هزار و ۳۷ تعاونی در استان مشغول به فعالیت است.
وی می‌افزاید: این ظرفیت بیانگر آن است که می‌توان با ارتقای جایگاه و تقویت تعاونی‌ها در راستای اقتصاد کشور گام‌های ارزشمندی برداشت لذا بر همه مدیران دستگاه‌های اجرایی این امر باید به‌عنوان یک ضرورت در سرلوحه امور واقع شود. با ایجاد این ظرفیت از تعاونی‌ها باید به‌سوی رویکرد صادرات محور و برون‌گرایی پیش رفت و به راین لزوم اهتمام ویژه داشت که با اقتصادی پویا بتوان در منطقه تأثیرگذار بود.
تجمیع سرمایه‌های خرد
محمدمهدی مزینانیان کارشناس اقتصاد معتقد است: درست است که تجمیع شدن سرمایه‌های خرد و اندک افراد هدف تعاونی‌ها است اما برخی به تشکیل تعاونی به چشم سرگرمی نگاه می‌کنند و یا به دنبال مقاصدی به‌جز کار تعاونی هستند و لذا این امر سبب می‌شود تا تعاونی‌ها کارکرد درست خود را نداشته باشند درنتیجه بین اعضا اختلاف به وجود می‌آید.
وی می‌گوید: شاید شما این موضوع را از مسئولان نشنوید اما حقیقت این است نیمی از تعاونی‌های موجود در استان سمنان با اختلافات درونی روبرو است، برخی از تعاونی‌ها حتی برحسب این عامل تعطیل‌شده‌اند.
این کارشناس همچنین سه عامل عدم‌حمایت بانکی، نبود نقدینگی و سرمایه در گردش را دیگر معضل مهم تعاونی‌ها می‌داند و می‌گوید: با روند کنونی تعاونی‌ها در حقیقت رهاشده‌اند و هیچ حمایتی نمی‌شوند متأسفانه مسئولان تنها شعار حمایت می‌دهند اما در عمل اتفاقی نمی‌افتد. بخشی از مشکلات نقدینگی تشکل‌های تعاونی در سال‌های اخیر رفع شده اما متأسفانه بسیاری بانک‌ها با تعاونی‌ها همکاری نمی‌کنند.
تعاونی‌های غیرفعال، شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی هستند که بیش از یک سال متوالی هیچ‌گونه فعالیت اقتصادی و عملکرد مالی مناسب درزمینهٔ موضوع فعالیت خود نداشته باشند و لذا این تعریفی است که قانون از تعاونی غیرفعال ارائه می‌کند اما چگونه می‌توان تعاونی‌ها را مجدداً فعال کرد.
فقط پول چاره ساز نیست
به عقیده کارشناس اقتصادی تعاونی‌ها فقط با پول و نقدینگی فعال نمی‌شوند و چیزی بیشتر از این‌ها نیاز است، یکی از دانش‌آموختگان رشته اقتصادی دانشگاه تهران دراین‌باره می‌گوید: نیمی از تعاونی‌های غیرفعال قابلیت احیا دارند اما این امر نیازمند برنامه‌ریزی و درک مشترک بین اعضا است. تعیین تکلیف تعاونی، انتظار و مطالبه به‌حق مردم از مسئولان استان سمنان است، این احیا می‌تواند با ارائه وام، تسهیلات، رفع موانع بر سر راه آن‌ها و … باشد.
محمدعلی اشرفی می‌گوید: ارائه کمک‌های مالی و مشاوره‌های حقوقی می‌تواند دیگر راه برای احیای تعاونی‌های غیرفعال استان سمنان باشد اما دراین‌بین اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید به میدان آید یکی از سیاست‌های دولت در سال‌های اخیر این بوده که همه فعالیت‌های مربوط به حوزه اشتغال و رفاه اجتماعی در قالب تعاون دنبال شود و برای این منظور تسهیلات خوبی را هم پرداخت می‌کند اما کمتر از این تسهیلات در شهرستان‌های استان سمنان استفاده‌شده است.
وی می‌گوید: ضعف مدیریتی یکی از اصلی‌ترین علل عقب‌ماندگی بخش تعاون استان سمنان است که در کنار سایر عواملی که ذکر شد دلایل اصلی تعطیلی تعاونی‌ها را تشکیل می‌دهند.
۵۰ درصد تعاونی های کشور تولیدی هستند
بیش از ۵۰ درصد تعاونی‌های کشور را تعاونی‌های تولیدی تشکیل می‌دهند و در استان سمنان همچنین است، یعنی اگر بتوانیم بخش تعاونی را احیا کنیم درزمینهٔ اشتغال بخش تولید نیز توانسته‌ایم گام‌های خوبی برداریم این امر اما نیازمند اراده و اهتمام بخش‌های دولتی و غیردولتی است.
تعاون اصل و اساس همکاری است یعنی شیوه‌ای که در آن مردم دست‌به‌دست هم با کمترین مبالغ مالی بزرگ‌ترین کارها را صورت دهند مرتضی عرب یارمحمدی مدرس دانشگاه معتقد است: سال‌های سال است که مسئولان درباره تعاونی‌ها و ضرورت شکل‌گیری‌شان حتی در روستاها صحبت می‌کنند اما کسی دراین‌بین به یک مقوله مهم به نام فرهنگ تعاون نمی‌پردازد همان‌طور که خدای متعال نیز به تعاون در کارها تأکید دارد باید بگوییم که تعاون اصل و اساس همکاری است یعنی شیوه‌ای که در آن مردم دست‌به‌دست هم با کمترین مبالغ مالی بزرگ‌ترین کارها را صورت دهند.
وی می‌افزاید: اما تعاون هم مانند هر پدیده دیگر نیازمند فرهنگ‌سازی و اشاعه مسائل فرهنگی مرتبط با آن است امروز باید اذعان داشت که هنوز در ترویج فرهنگ تعاون و همکاری در استان سمنان ضعف‌هایی وجود دارد ما درمجموع باید بگوییم که به‌خصوص در دو دهه اخیر با تشدید مشکلات اقتصادی فرهنگ همکاری را کم‌کم از یاد برده‌ایم بااینکه تعاون می‌تواند به بسیاری از مشکلاتمان کمک کند.
کارگروهی ضعیف در استان سمنان است
این کارشناس در پاسخ به این سؤال که ریشه‌های این امر چیست؟ می‌گوید: ریشه این امر اما نه در مقوله تعاونی‌ها بلکه در عموم جامعه دیده می‌شود در سال‌های دور همه به یاد دارند که در رشته‌های تیمی ورزشی موفقیت‌های چشم‌گیری در استان وجود داشت هاکی مهدی‌شهر و گرمسار در کشور رقیب نداشت بسکتبال صنعتی شاهرود در لیگ حضور داشت و فوتبال سمنان بی‌رقیب بود اما امروز چه ؟ در دهه اخیر هرچه در ورزش‌های انفرادی توانسته‌ایم مقام‌های کشوری و جهانی را شاهد باشیم در کارهای گروهی موفقیت چشم‌گیری نداشته‌ایم این‌یک مثال کوچک از موضوعی کلان به وسعت تمام استان سمنان است.
عرب یارمحمدی می‌گوید: فقر فرهنگی تعاون سبب شده تا بسیاری تعاونی‌های ما امروز از درون با مشکلات روبرو شوند شاید اغراق نباشد اگر بگوییم یک‌سوم تعاونی‌های استان سمنان با مشکل منیّت ها و اختلافات درونی مواجه هستند شاهد مثال آن‌هم عدم برگزاری جلسات عمومی و مجمع عمومی و … است. این از فرهنگ تعاون برمی‌آید ما هنوز در تعاونی‌هایمان نتوانسته‌ایم فضایی را ایجاد کنیم که ده، بیست و یا حتی ۱۰۰ نفر بتوانند در کنار هم حول یک محور گفتگو و فعالیت کنند.
وی می‌افزاید: بسیاری تعاونی‌های ما امروز درگیر و دار مشکلات درونی است، برای مثال حضور افرادی در هیئت‌مدیره برای افرادی دیگر گران تمام می‌شود و حضور افراد دیگر برای گروه دیگر! این امر در تمام استان نیز وجود دارد و مربوط به محدوده خاص نیست برخی از کارشناسان معتقد هستند در تعاونی‌هایی که میانگین سواد اعضا کمتر از فوق‌دیپلم است این موضوع دیده می‌شود اما بسیاری دیگر هم معتقد هستند خیر؛ اصلاً ترویج فرهنگ تعاون ارتباطی به سطح سواد ندارد. چه‌بسا هستند افرادی که با تحصیلات بالا نه‌تنها کار گروهی را نپذیرفته بلکه در اجرایش هم عاجز هستند.
عبور از منیت‌ها لازمه موفقیت تعاونی
این مدرس دانشگاه در ادامه می‌گوید: باید دانست که تعاونی یعنی گذشتن از واژه «من» و رسیدن به واژه «ما» تعاونی یعنی کارگروهی و جهادی برای رسیدن به منافع مشترک تعاونی یعنی از خود گذشتن برای دیگران اما تا چه میزان شاهد این امر در استان سمنان هستیم؟ به نظر می‌رسد مشکلات تعاونی‌های تعطیل در کنار موضوعاتی مانند نقدینگی و تسهیلات و ده‌ها مورد دیگر، فقر فرهنگ تعاونی در استان سمنان است.
تا زمانی که بر روی تعاونی‌ها کار فرهنگی نکنیم تزریق اعتبارات هم برای ادامه حیات یک تعاونی فایده‌ای ندارد عرب یارمحمدی می‌افزاید: حاضران در تعاونی‌ها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد اول افرادی که قصد و نیت خدمت و کاردارند دوم افرادی که صرفاً می‌خواهند سود ببرند و از هر طریق و راهی دنبال این امر می‌گردند گروه بعد افرادی هستند که سود برایشان مهم است اما منافع دیگران را نیز می‌بینند و گروه دیگر افرادی هستند که اصلاً برای اهداف دیگری چون امتیاز، رانت، تسهیلات و .. آمده‌اند که این گروه آخر در زمره افرادی هستند که اصلاً آدرس را اشتباه آمده‌اند چراکه تعاونی نردبانی برای رسیدن به مقاصد شخصی و سود بردن نیست.
در استان سمنان تا زمانی که بر روی تعاونی‌ها کار فرهنگی نکنیم تزریق اعتبارات هم برای ادامه حیات یک تعاونی فایده‌ای ندارد لذا باید گفت که از ما است که بر ما است.
کاهش تصدی‌گری راهکار برون‌رفت از مشکلات
ریشه بسیاری از ناکامی‌های بخش تعاون ناشی از نبود فرهنگ تعاون است که سبب می‌شود این تعاونی‌ها با مشکلات متعددی روبرو شوند تزریق به‌موقع منابع مالی و اختصاص تسهیلات بانکی بعضاً می‌تواند مشکلات را به‌صورت مقطعی رفع کند اما درواقع ناکامی بخش تعاون نیازمند ترویج فرهنگ تعاون در جامعه است. تشکیل تعاونی‌های توسعه عمران شهرستانی یکی از اقدامات دولت برای ترویج این روحیه تعاونی است اما به نظر می‌رسد هنوز راه درازی تا ترویج فرهنگ تعاون در استان سمنان مانده است.
کاهش تصدی‌گری‌های دولت دیگر عاملی است که می‌تواند به تعاونی‌ها جان دوباره‌ای ببخشد امانگاه تبعیض‌آمیز نسبت به فعالیت‌های بخش خصوصی و تعاونی همچنان سد راه فعالیت‌های تعاونی است. نبود فضای رقابت و صادرات از سوی دیگر گریبان تعاونی‌ها را گرفته و از سوی دیگر عدم‌حمایت و اعتماد نظام بانکی به تعاونی‌ها برایشان مشکلات عدیده‌ای را به وجود آورده است دراین‌بین اما تعاونی‌ها با مشکلات عدیده دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
تأکید قانون سیاست‌های اصل ۴۴ و قانون برنامه پنجم توسعه مبنی بر ضرورت افزایش سهم تعاونی‌ها بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما به نظر می‌رسد ابتدا باید موانع پیش پای تعاونی را رفع کرد.
