چرا خوزستان گرمترین نقطه جهان شد؟
با رسیدن دمای اهواز به ۵۴ درجه این شهر نه تنها حد نصاب دمای ثبت شده خود را شکسته بلکه بر اساس اعلام کارشناسان بین‌المللی رکورد بالاترین دمای جهان نیز شکسته شده است. با این‌حال دمای هوا اگرچه در دو روز گذشته اندکی کاهش یافته اما دوباره از دوشنبه افزایش خواهد یافت.
به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی، مردم می‌گویند گرما به حدی است که تخم مرغ می پزد و مشکلاتی را برای زندگی مردم به وجود آورده است. مشکلاتی که با قطع شدن آب و برق نیز دوچندان شده است. گرمای بی سابقه در خوزستان توجه اغلب رسانه‌های جهان را به خود جلب کرده است؛ «اتییِن کاپیکیان» یک متخصص در آژانس هواشناسی فرانسه، در این رابطه گفته است: «اهواز دمای ۵۳.۷ درجه‌ای را تجربه کرده است و این قطعا یک رکورد شکنی در ایران و همچنین یک رکورد جدید دمای ماه ژوئن در آسیا است. از نظر روزنامه «ایندیپندت» تنور واقعی خاورمیانه که دمای هوا در آن شعله می‌کشد «اهواز» است، چرایی تشبیه این روزنامه در صحبت‌های کوروش بهادری مدیرکل هواشناسی استان خوزستان هویداست که می‌گوید: «اهواز با ۵۳.۷ درجه گرمترین نقطه جهان شد و همچنین ۱۴ نقطه استان دمای بین ۵۰ و ۵۱ درجه سانتیگراد را تجربه کردند.» براساس گزارشی که ژورنال تغییرات آب و هوایی منتشر کرده است، خاورمیانه نقطه اوج افزایش دما خواهد بود به طوری که تا ۸۰ سال دیگر اگر دمای هوا بدین منوال بالا رود، دیگر قابل سکونت نخواهد بود.
نابودی تالاب‌ها
بهلول علیجانی، اقلیم شناس معتقد است از بین‌رفتن تالاب‌ها و پوشش گیاهی در خوزستان دلیل اصلی گرم‌شدن بیش از حد هوا در این استان است. به گفته او در سال های اخیر به دلیل گرمایش جهانی دمای هوا در ایران هم بالا رفته و دوره‌های گرم بیشتر شده اما مهمتر از تأثیر گرمایش جهانی، خشکیدگی وسیع تالاب‌ها در سراسر کشور و نیز خوزستان و کاهش سطوح آبی و خالی شدن زمین از پوشش گیاهی است. به اعتقاد علیجانی هرچه پوشش گیاهی و سطوح آبی کمتر شود سیستم‌های پرفشار هوا بیشتر و ماندگاری‌شان افزایش می‌یابد و چون خورشید هم مرتباً می‌تابد در نتیجه گرمایی که از خورشید گرفته می‌شود تبدیل به گرمای محسوس می‌شود و چون عملاً چیزی نیست که تبخیر شود شهر تبدیل به «بیابان آهنین» می‌شود. او چاره فرار از این گرما را احیای تالاب‌ها و هورها و بازگرداندن پوشش گیاهی منطقه می‌داند.
تالاب بین المللی «شادگان» یکی از تالاب‌های بزرگ ایران و قاره آسیا محسوب می‌شود که گونه‌های مختلف آبزیان را در خود جای داده است. در چند سال اخیر تالاب شادگان با مشکلات بسیاری از جمله کم آبی، مسایل زیست محیطی و مرگ و میر آبزیان مواجه شده است. این تالاب زیستگاه بیش از ۳۰درصد از پرندگان، ۲۵درصد از پستانداران و ۴۵درصد از ماهیان کشور است. همچنین ۱۷ جامعه اصلی گیاهی متشکل از ۱۱۰ گونه گیاهی، سه گونه دوزیست، ۹ گونه خزنده و چهار گونه میگو را در خود جا داده است که همگی در معرض نابودی قرار دارند. رودخانه جراحی به عنوان اصلی‌ترین منبع تغذیه تالاب شادگان به شمار می‌آید که به دلیل احداث سد در بالا دست این رودخانه دبی آب این رودخانه کاهش شدیدی داشته و به هیچ عنوان نمی‌توان آب مورد نیاز تالاب شادگان را تامین کند و در بخش‌هایی از سال آب ورودی این رودخانه به تالاب شادگان به صفر می‌رسد. در حال حاضر بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز تالاب شادگان را پساب‌های شور مزارع نیشکر تامین می‌کند این پساب‌ها علاوه بر شور کردن آب تالاب و تغییر در اکوسیتم منطقه حاوی میزان بسیار زیادی از سموم و کودهای شیمیایی هستند که بر روی جانداران این تالاب تاثیر می‌گذارد.
«هورالعظیم» که تنها باقیمانده تالاب‌های بسیار بزرگ بین‌النهرین است در غرب استان خوزستان واقع شده و به لحاظ تنوع‌زیستی فوق‌العاده غنی است و عمده منابع آبی تالاب از طریق رودخانه‌های کرخه، نیسان، سابله و نهرهای انشعابی تامین می‌شود. هورالظعیم که یک سوم در ایران و دو سوم آن در عراق واقع شده یکی از زیستگاه های حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزی و بومی منطقه است و حواصیل، غاز پیشانی سفید، شغال، روباه، گربه جنگلی، سمور آبی، گراز، شیر بد و انواع ماهی کپور از جمله حیات وحش منحصر به فرد این تالاب هستند. یکی از کارکردهای مهم تالاب، جلوگیری از طوفان شن و گرد و خاک است چراکه تالاب‌ها رطوبت آب را بالا می‌برند و خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع طوفان‌های شن را افزایش داده و باعث شده استان خوزستان در سال‌های اخیر با گرد و غبارهایی حدود ۲۱ برابر استاندارد مواجه شود. تالاب هورالعظیم به دلیل تامین نشدن حق آبه مورد نیاز خود با کم آبی شدید رو به رو است و تخلفات وسیع شرکت ملی نفت ایران در این منطقه منجر به تخریب گسترده زیست بوم تالاب شده است. بیش از نیمی از بخش ایرانی این تالاب از بین رفته است و مابقی بخش‌های آن دارای عمق آب بسیار کم و همچنین پر شده با پساب‌های کشاورزی آلوده به انواع سموم و کودهای شیمیایی می‌باشد.
تالاب «بامدژ» با وسعتی معادل ۴ هزار هکتار در ۴۰ کیلومتری شمال غربی اهواز واقع شده است این تالاب یکی از مهم ترین مکان‌های زمستان گذرانی پرندگان مهاجر در استان خوزستان به شمار می‌آید. این تالاب همانند دو تالاب بزرگ هورالعظیم و شادگان فاقد پاسگاه محیط بانی فعال در محدوده تالاب می‌باشد که این امر یکی از مهمترین دلایل عدم وجود امنیت در زیستگاه‌های تالابی استان خوزستان به حساب می‌آید. تالاب بامدژ با مشکلات بسیاری رو به رو است در سال های اخیر به دلیل ندادن حق آبه تالاب بخش‌های بزرگی از آن به صورت کامل خشک و اراضی آن توسط سودجویان به تصرف در آمدند از مهمترین عوامل نابودی تالاب بامدژ می‌توان به این موارد اشاره نمود: ندادن حق ابه طبیعی تالاب ؛ تصرف اراضی تالابی و تبدیل آن به زمین‌های کشاورزی و حوضچه‌های پرورش ماهی؛ نسل کشی پرندگان مهاجر توسط دانه‌های مسموم و دام‌های بزرگ زمینی؛ نبود نظارت از طرف سازمان‌های مربوطه.
منطقه خوزستان در اغلب ماه‌های سال با پدیده گرد و غبار مواجه است و در تابستان گرمای شدید هم به این موضوع اضافه می‌شود. با اینکه مسئولان تلاش دارند بیابان‌های کشورهای اطراف را دلیل اصلی ریزگردها معرفی کنند، اما همچنان کارشناسان محیط‌زیست مدیریت اشتباه منابع آب و کاهش پوشش گیاهی را مشکل اصلی ریزگردها و گرمای غیرمعمول در این استان می‌دانند. گرمای بی سابقه به حدی است که ادارات این استان را به تعطیلی کشانده است، اما این امر راهکار اساسی برای مقابله با گرمای این استان نیست.
مجید شفیع پور رئیس مرکز امور بین الملل و کنوانسیون های بین المللی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: دما در ایران با دارا بودن اقلیم خشک و نیمه خشک از ۱.۵ درجه سلیسیوس هم گرمتر شده است که این بسیار جلوتر از پیش بینی جهانی است و تاثیر آن بر منابع آبی و بروز گرد و غبار خود را نشان می دهد. در واقع گرمایش زمین پدیده‌ای جهانی است که کل کره زمین را دربرمی‌گیرد، اما در نوار بیابانی شمالی کره زمین که ایران هم در آنجا قرار گرفته، بیشتر نمود دارد. تقریبا از ترکیه به سوی عرض‌های جغرافیایی شمالی‌تر آب‌و‌هوا مناسب است و از سمت کشورهای عربی تا آفریقا بیابان گسترده شده است. این مناطق بیابانی به‌دلیل شدت تبخیر، بخار آب و بارندگی ندارند. در چنین مناطقی کافی است بادی بوزد و ریزگردها را به‌وجود آورد. از قضا کشور ما نیز درست در همین ناحیه جا خوش کرده است؛ در نوار بیابانی نیم‌کره شمالی (بالای خط استوا) که به کم‌آبی شهرت دارد. درست همانجایی که از خشکسالی و گرمایش هوا بیشترین تاثیر را می‌پذیرد. به‌عبارت دیگر هرچند دیگر مناطق از جمله قاره اروپا نیز متأثر از گرمایش جهانی گرم می‌شود، اما اثراتش دیرتر از مناطقی مانند کشور ما که در شرایط عادی هم مشکل کمبود‌آب دارد، محسوس است. پس دور از ذهن نیست اگر بگوییم گرمایش هوا برای کشورهایی مثل ایران که در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارند، بسیار کشنده است و محیط زیست را از بین می‌برد.
بی توجهی به هشدارها
ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و مدرس دانشگاه برگن نروژ در همایش «بررسی پیامدهای انتقال آب کارون» که سال گذشته در اهواز برگزار شده بود، نسبت به گرم شدن هوا در خوزستان هشدار داد و گفت: «اگرچه بر اساس پیش‌بینی‌های جهانی در سال ۲۰۷۰ شاهد گرم شدن ۲ درجه‌ای کره زمین خواهیم بود ولی اکنون در برخی شهرهای استان این پدیده قابل مشاهده است. بنابراین اگر گفته می‌شود که دمای زمین ۳ درجه افزایش پیدا می‌کند، باید بدانیم که منطقه ما ۵ درجه گرمتر خواهد شد.
وی که انتقال آب کارون و دیگر رودخانه‌های استان،تخریب محیط‌زیست استان و تأثیر صنایع موجود را از عوامل بروز این وضعیت دانسته است با ابراز نگرانی عنوان کرده بود: «نگرانیم با تداوم این وضعیت، خوزستان دیگر جایی دلچسب برای زندگی کردن نباشد».
البته باید در نظر گرفت که میزان دمای هوا و میزان گرما دو مقوله جدا هستند. در سال گذشته بندرماهشهر از سوی یک سایت جهانی هواشناسی با ۶۷درجه سانتیگراد به عنوان گرمترین شهر جهان شناخته شد این درحالی است که دمای آن در حدود ۴۳درجه سانتیگراد بود. البته آنچه که موجب افزایش میزان گرما یا به تعبیری دیگری احساس گرمی شده بود بالای میزان رطوبت هوا و وجود صنایع مختلف در این شهرستان است.
گزارش از میناقدرتی
