ارز تا پایان سال تک‌نرخی می‌شود
یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌هایی که دولت اول حسن روحانی در بخش اقتصادی وعده آن را داد تک نرخی کردن ارز بود.
به گزارش آرمان اقتصادی به نقل از اعتماد، زمان روی کار آمدن روحانی در یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری با تغییر رییس بانک مرکزی همراه شد و از همان زمان، ولی‌الله سیف خبر از یکسان‌سازی نرخ ارز در آینده نزدیک می‌داد. البته در آغاز کار بحث این بود که با توافق برجام و نتیجه دادن مذاکرات با کشورهای ١+۵ شرایط یکسان‌سازی ارز مهیا می‌شود ولی با گذشت بیش از دو سال از برجام، همچنان قول «تا پایان سال» داده می‌شود. سیاستگذار پولی نگران از بر هم ریختن بازار ارز پس از یکسان‌سازی بود و برای مدیریت این بازار، داشتن سبد ارزی متنوع را شرط لازم می‌دانست. هرچند پس از توافق هسته‌ای انتظار این بود با بهبود وضعیت ذخایر ارزی، وعده‌ها کم‌کم محقق شود اما آنقدر در اجرا تعلل شد تا عمر دولت یازدهم به پایان رسید. این‌بار اما در دولت دوازدهم وعده یکسان‌سازی کمی رقیق‌تر از سوی مسوولان اعلام شد. با این وجود نرخ واحد برای دلار، همچنان به عنوان یک هدف از سوی دولت دنبال می‌شود و اکنون با قطع ارز مسافرتی، یکی از معاونان رییس کل بانک مرکزی اعلام می‌کند اجرای این سیاست در راستای تک‌نرخی شدن ارز است و تا پایان امسال این اتفاق خواهد افتاد.
روز گذشته، غلامعلی کامیاب، معاون بین‌المللی بانک مرکزی ایران، در پاسخ به این سوال که آیا توقف فروش ارز مسافرتی از امروز بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی و تهیه این ارز با نرخ بازار آزاد توسط مسافران می‌تواند مقدمه‌ای برای اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز توسط این بانک باشد؟ افزود: «توقف فروش ارز مسافرتی در جهت اجرای یکسان‌سازی ارزی است.»
بر اساس اعلام بانک مرکزی فروش ارز مسافرتی از دیروز بیستم شهریور ماه متوقف و مسافران می‌توانند ارز را با نرخ بازار آزاد تهیه کنند. این در حالی است که تاکنون مسافران ایرانی که بیش از دوازده سال سن داشتند و از راه‌های هوایی، زمینی، ریلی و دریایی از کشور خارج می‌شدند، می‌توانستند برای یک بار در طول سال حداکثر ٣٠٠ دلار امریکا یا معادل آن را، با ارایه گذرنامه معتبر جمهوری اسلامی ایران، بلیت مسافرت، ویزای کشور مقصد (در خصوص کشورهایی که نیاز به اخذ ویزا دارند) و تعهد کتبی مسافر مبنی بر خرید ارز مسافرتی فقط از یک منبع، با نرخ مبادله‌ای تهیه کنند. با اجرای بخشنامه جدید از تاریخ بیستم شهریور، فروش ارز مسافرتی با نرخ مبادله‌ای از ذیل قسمت «ب» بخش سوم مجموعه مقررات ارزی، حذف و فروش ارز مسافرتی با نرخ بازار (آزاد) انجام خواهد پذیرفت.
معاون بین‌الملل بانک مرکزی درباره زمان اجرای برنامه یکسان‌سازی نرخ ارز گفت: «گرچه هنوز زمانی برای اجرای برنامه تک‌نرخی کردن ارز توسط بانک مرکزی به صورت مشخص تعیین نشده است اما فعلا برنامه‌ریزی‌ها، اجرای آن را برای پایان سال جاری پیش‌بینی کرده است.» برای چندمین بار است که در چهار سال گذشته، مسوولان بانک مرکزی وعده یکسان‌سازی نرخ تا پایان سال جاری را می‌دهند. پیش‌تر در سال‌های ١٣٩۴ و ١٣٩۵ نیز، به صراحت رییس و مسوولان بانک مرکزی قول داده بودند که پیش از پایان سال، ارز کشور تک نرخی می‌شود ولی چنین نشد. حالا به نظر می‌رسد دولت دوازدهم قصد دارد از همان سال اول به این معضل پایان دهد. البته باید مدنظر داشت که یکسان‌سازی ارز هم نمی‌تواند به کلی رانت را از اقتصاد ببرد یا شفافیت را حاکم کند. ارز چند نرخی سیاستی است که در بسیاری از کشورهای جهان، در دورانی خاص اجرا شده و دستاوردهایی هم داشته است. در دورانی مانند جنگ، این سیاست در همه کشورها، اعم از پیشرفته و در حال توسعه اجرا شده است اما در میان کشورهای جهان سوم همیشه این سیاست هواداران ویژه‌ای داشته است. کشورهای جهان سوم با چند نرخی کردن ارز، علاوه بر حفظ قدرت پول خود، سیاست‌های اقتصادی را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که تولید ملی تقویت شود و واردات کالاهای مصرفی کمتر شود.
معاون بانک مرکزی با تاکید بر اینکه شرایط لازم برای اجرای برنامه یکسان‌سازی ارزی از جمله آماده‌سازی کامل کارگزاری‌ها و ارتباطات بین‌المللی در این راستا حاصل نشده است و باید این موارد قبل از برنامه تک‌نرخی کردن ارز انجام شود، افزود: «با وجود اینکه حذف ارز مسافرتی در جهت تک نرخی کردن نرخ ارز است؛ اما نمی‌توان آن را مقدمه‌ای برای اجرای این برنامه دانست. با وجود اینکه کارهای زیادی برای آغاز اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز انجام شده اما اقدامات دیگری نیز ادامه دارد که توقف فروش ارز مسافرتی یکی از سیاست‌های اتخاذ شده در راه آغاز شده است.»
مصایب ارز تک‌نرخی و چند نرخی
با اصلاح مقررات ارزی ناظر بر ارز مسافرتی، بانک‌ها می‌توانند ضمن تسهیل فرآیندهای مرتبط با فروش ارز مسافرتی اعم از سیاحتی و زیارتی، از بیستم شهریورماه سال جاری به فروش این ارز به نرخ بازار در مقابل ارایه گذرنامه، بلیت و ویزای کشور مقصد (در مورد کشورهایی که نیاز به ویزا دارند) اقدام کنند.
جالب توجه است بانک مرکزی در عین حال اعلام کرده است که در سال جاری با هدف رفاه حال شرکت‌کنندگان در گردهمایی بزرگ اربعین حسینی، همانند سال‌های گذشته، ارز مسافرتی به میزان حداکثر ٢٠٠ دلار امریکا به نرخ مبادله‌ای با ارایه گذرنامه معتبر جمهوری اسلامی ایران و بلیت مسافرت برای زایران این موسم را از طریق بانک‌های ملی ایران، ملت و سامان تامین می‌کند.
با این همه بحث اصلی آنجا است که آیا ایران آمادگی تک‌نرخی کردن ارز از نظر اقتصادی را دارد یا خیر. تجربه دوبار تک نرخی کردن ارز در کشور، دو تجربه متفاوت است؛ در آغاز دهه ٧٠، دولت سازندگی با تک نرخ کردن ارز، قصد داشت که اقتصاد را با یک تحول مواجه کند اما نتایج به دست آمده از این سیاست، سبب افزایش چشمگیر نرخ تورم شد و سرانجام دست‌اندرکاران اجرای این طرح، دوباره ارز را چند نرخی کردند. آغاز دهه ٨٠ دولت اصلاحات در شرایطی متفاوت این سیاست را اجرا کرد و با ریشه‌یابی از اشتباهات گذشته و در یک شرایط با ثبات دوباره این سیاست را اجرا کرد که نتایج به مراتب بهتری نسبت به دولت سازندگی به دست آورد. هر چند که این تصمیم نیز در دولت دهم و با آغاز تحریم‌های غرب علیه ایران تغییر کرد تا مجددا ارز دو نرخی شود. اکنون توقع می‌رود که مسوولان بانک مرکزی با چشمی باز به استقبال تک نرخی کردن ارز بروند و حداقل از ظهور دوباره تورم با نرخی بالا جلوگیری کنند.
از سوی دیگر چند نرخی شدن ارز، یک منطق درونی دارد؛ زمانی یک کشور ارز چند نرخی را انتخاب می‌کند که قصد حمایت از تولید داخلی خود و مقابله با ورود کالاهای خارجی، به ویژه کالاهای مصرفی را داشته باشد. دولتمردان در این شرایط تلاش دارند ارز را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند و سیاست‌های پولی را به گونه‌ای اجرا کنند که تولید داخل تقویت شود. در ایران سیاست فوق نتوانست اقتصاد کشور را صنعتی و توسعه یافته کند و به همین دلیل، تمایل بیشتر فعالان اقتصادی به تک‌نرخی شدن ارز است. اکنون پرسش اینجاست که با تک‌نرخی شدن احتمالی ارز، چه سیاستی در قبال تولیدکنندگان ایرانی و تقویت تولید ملی در پیش گرفته خواهد شد؟
