اقتصاد دریا محور در الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت
“یکی از عناصر پیشرفت کشورهای غربی در دوران جدید، قدرت آنها در دریانوردی بود؛ به گونه‌ای که توانستند با ترکیب سلاح‌های جدید و کشتی‌های دورپیما، سرزمین‌ها را تسخیر و آنها را استعمار کنند. ارتباط پیشرفت با دریا، همچنان هم برقرار است و ازآنجاکه اغلب محصولات تجاری ازطریق دریا، حمل‌ونقل می‌شوند، توانمندسازی سواحل و دریانوردی، اهمیت زیادی برای پیشرفت کشورها دارد. از این رو، یکی از موضوعات مهم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، توانمندسازی سواحل و دریانوردی است.”
به گزارش آرمان اقتصادی، دکتر مصطفی قادری حاجت، عضو اندیشکده آمایش بنیادین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در یادداشتی با این مقدمه می‌افزاید: از این رو، در مبانی ایران‌شناختی سند آمده است: «برخورداری ایران از جایگاه راهبردی سرزمینی، رتبه برتر در منابع انرژی و معدنی، تنوع اقلیمی، ظرفیت‌های فلات مرکزی، جاذبه‌های گردشگری، خطوط ساحلی و مرزهای آبی بین‌المللی، سرمایه انسانی جوان و مستعد، تجربیات مدیریتی و ظرفیت‌های علمی و فناوری، زمینه‌ساز پیشرفت و تحول دریاپایه و خشکی‌پایه به عنوان قطب ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی است». در یکی از تدابیر سند الگو هم آمده است: «بسترسازی برای پراکندگی متعادل جمعیت و توازن منطقه‌ای بر پایه توانمندی‌های سرزمینی و اصول آمایش با تخصیص امکانات و تشویق و آسان‌سازی سرمایه‌گذاری و شکوفاسازی مناطق کمتر برخوردار با اولویت نواحی مرزی به‌ویژه سواحل و جزایر جنوبی».
نظر به اهمیت موضوع یادشده، این یادداشت به تبیین ابعاد آن می‌پردازد.
بررسی نظام بین‌المللی در دوره‌های گذشته و حال، مبین آن است که محدوده نظام بین‌المللی، پیش از دوره جدید در اطراف شبکه‌های ارتباطیِ آبی و رودخانه‌های آسیا، خاورمیانه و دریای مدیترانه، و در دوره جدید در اطراف اقیانوس‌های آرام و اطلس بوده است.
استفاده از ظرفیت‌های دریایی و ساحلی در زمره مهم‌ترین راهبردهای توسعه اقتصادی به طور عام و آمایش سرزمین به طور خاص در اکثر قریب به اتفاق کشورها قلمداد می‌شود. از این رو، توسعه دریامحور و به دنبال آن، توزیع و پراکنش جمعیت و فعالیت در نواحی ساحلی در طی زمان، تکوین و تکامل پیدا کرده است به گونه‌ای که متراکم‌ترین کلان‌شهرهای فراملی در جهان امروز، شهرهای بندری و ساحلی هستند.
ایران نیز در زمره کشورهایی است که از موقعیت دریایی مناسبی برخوردار است و می‌تواند به فراوانی از موهبت های دریایی بهره‌مند شود. واقع شدن در سواحل جنوبی دریای خزر از سمت شمال، خلیج فارس و دریای عمان و به خصوص تنگه راهبردی هرمز از سمت جنوب، موقعیت دریایی بسیار حساس و راهبردی‌ای را برای ایران به ارمغان آورده است.
کشور ایران می‌تواند علاوه بر برخورداری از مزایای اقتصادی و بهره‌مندی از دریانوردی تجاری، با تعریف نیروی دریایی کارآمد و راهبردی از مزیت‌های نیروی دریایی قدرتمند برخوردار شود و بدین شکل به ارتقای جایگاه قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود کمک نماید.
ایران دارای سه ساحل ممتاز و کم‌همتا است: ۱- خزر در شمال، راهی را برای ایران برای رسیدن به اروپای جنوبی و شمالی از راه دسترسی به دریاهای سیاه و بالتیک مهیا کرده است؛
۲- خلیج فارس که پهنه آن، تنها نیمی از خزر است از بیشتر جهات برای ایرانیان راهبردی به شمار می‌رود؛
۳- کرانه مکران که ایران را بی‌واسطه به اقیانوس هند پیوند زده است.
علی‌رغم موقعیت جغرافیایی و سیاسی و ظرفیت‌های بسیار زیاد ایران -مانند مجاورت با عرصه‌های اقیانوسی، تنگه‌های بین المللی، سواحل طولانی، ویژگی‌های حمل‌ونقل پیوندی و همسایگان محصور در خشکی- برای توسعه اقتصادی دریامحور، رویکردهای توسعه در کشور به دلایل مختلف، دریاگریز و خشکی‌محور و متأثر از ویژگی طبیعی و پایدار ایران «دریاپیرامونی» است.
به عبارت بهتر، با وجود این سه ساحل ممتاز، آنها به دلیل ارتفاع زیاد فلات ایران در حاشیه کشور مانده و به درون کشیده نشده‌اند.
چنان که از ۳۱ استان کنونی، تنها ۷ استان، دریایی و بقیه فاقد ساحل‌اند. در حالی که در سال ۱۳۶۳ مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت نقش دریا در دیدار با مسئولان عقیدتی-سیاسی و فرماندهان نیروی دریایی با اشاره به اینکه «ما یک ساحل طولانی در دریا داریم و دریا مال ما است؛ دریا جولانگاه ما است؛ دریا، محل استفاده و تغذیه ما است؛ دریا، محل عبور و مرور ما است؛ دریا، محل حفاظت ما از مرزهایمان است.» بر جایگاه راهبردی و مهم دریا و عرصه‌های دریایی تأکید کردند.
پیش رفتن سیاست تمایل به دریا با وجود همراهی کلان نظام و اسناد توسعه‌ای، به جهشی عمومی و هماهنگ در تمام زمینه‌های اداری، سیاسی و اقتصادی نیاز دارد؛ و به نظر می‌رسد استفاده از راهکاهای ذیل می‌تواند در این زمینه راه‌گشا باشد:
– ایجاد وزارت امور دریاها، سواحل و جزایر به منظور ایجاد هماهنگی، همسویی و شفافیت قوانین و مقررات بخش‌های سه‌گانه (دولتی، تعاونی و خصوصی) و مدیریت یکپارچه سواحل
– انتخاب پایتخت اقتصادی ساحلی و آمایش نواحی ساحلی به منظور ارتقای توانمندی‌های ملی
– وابسته‌سازی سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به سواحل ایران و بهرمند شدن از توسعه بنیادین فناوری دریایی
– ارتقای مشارکت‌های مردمی و بخش خصوصی در برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت و پایش سیاست‌ها و برنامه‌ها
– استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری نهادهای نظامی و انتظامی برای توسعه دریامحور
– هم‌افزایی کنشگران توسعه در نواحی ساحلی مبتنی بر ارتقای توانمندی‌های ساحلی و دریایی در قالب مشارکت با کشورهای محصور در خشکی به منظور وابستگی‌های متقابل و تضمین امنیت
– توسعه و تقویت روحیه دریایی در ایرانیان، تزریق فرهنگ دریایی از راه تمرکز بر آموزش‌وپروش در دوران کودکی، گسترش ورزش‌های دریایی و نیز ایجاد شبکه‌های رادیو-تلویزیونی ویژه دریا
– تغییر در نظام تقسیمات کشوری با اجرای قانون اساسی برای دادن اختیارات به استان‌ها به‌ویژه در زمینه‌های تجاری و اقتصادی
– گزینش راهبرد سیاست خارجی درهای باز و وارد شدن در فضای جریان‌ها از راه ارتباط مسالمت‌آمیز با همه مناطق هفده‌گانه جغرافیای سیاسی و کشورهای جهان
– تقویت مزیت‌های نسبی درون کشوری و ورود به بازارهای جهانی
– ایجاد بسترهای مناسب برای سرمایه‌گذاری کلان مقیاس خارجی در زمینه‌های راه‌آهن، انرژی‌های دریامحور، خورشیدی و …
انتهای‌پیام
