منتقد برجام، معتقد به نعمت بودن تحریم و حامی جلیلی/ ابراهیم رزاقی که بود؟

زهرا علی‌اکبری:  ابراهیم رزاقی در سال ۱۳۱۸ در تهران به دنیا آمد. وی پژوهشگر و مدرس دانشگاه بود. او عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران بود و مدرک تحصیلی کارشناسی اقتصاد خود را نیز از همین دانشگاه در سال ۱۳۴۸ گرفت. ابراهیم رزاقی در پاریس به تحصیل ادامه داد و دکتری توسعه اقتصاد خود را سال ۱۳۵۵ اخذ کرد.

 ابراهیم رزاقی همواره از طرفداران سفت و سخت اقتصاد تعاونی بود. وی بر این عقیده بود که سوسیالیم جواب خود را در جهان پس داده و لیبرالیسم نیز نتوانسته است مشکلات را برطرف کند از این رو راه سوم یعنی اقتصاد تعاونی می‌تواند برای ایران نجات‌بخش باشد.  

 او که در زمره‌ی اقتصاددانان اصولگرا ارزیابی می‌شد بر این اعتقاد بود که تمرکز بر عدالت و تلفیق اقتصاد و اخلاق می‌تواند نجات‌بخش باشد.  

وی از جمله کسانی بود که در سال ۱۳۹۲، نامه‌ای را به همراه دیگر همفکرانش در دفاع از سعید جلیلی امضا کرد. ابراهیم رزاقی را می‌توان منتقد سرسخت سیاست‌های دولت سازندگی دانست. او بحران مسکن در ایران را ناشی از سیاست‌های اجرایی در دولت سازندگی می‌دانست و بر این اعتقاد بود که عملکرد اقتصادی دولت سازندگی و همچنین سیاست‌هایی که در دستور کار این دولت قرار گرفت عامل بسیاری از بحران‌ها در ایران است.  

 ابراهیم رزاقی از نسلی بود که اعتقاد داشت پول همه چیز نیست و در توضیح این استدلال به قانون اساسی اشاره می‌کرد و بر این تاکید داشت که اقتصاد وسیله است نه هدف. او که تا پایان دهه‌ی نود حضور پررنگی در رسانه‌ها داشت و مصاحبه‌های متعددی نیز با خبرآنلاین داشته است، در سال ۱۳۹۵ در مناظره‌ای در باب حقوق‌های نجومی در خبرآنلاین حضور یافت. وی در انتقاد از این مساله که بحث روز در آن زمان بود، تاکید کرده بود: «در دوران انقلاب و دفاع‌مقدس افراد جان خود را می‌دادند و به فقرا کمک می‌کردند. چه اتفاقی افتاده که بعضی از افراد به سمت فساد رفتند و فساد به تدریج سرعت هم گرفت؟ من فکر می‌کنم رشد تفکر سرمایه‌داری که بعد از کودتای رضاشاه به ایران آمده بود، دوباره رشد کرد. مبنای فکری آنها با مبانی اسلامی ایرانی نمی‌خواند. مبنای فکری این نباید باشد که شما همه چیز خود را برای ثروت بگذارید، مبانی اقتصاد اسلامی این‌گونه نیست. نکته‌ای که مهم است، این‌که انسان نمی‌تواند همه هستی خود را برای پول در آوردن بگذارد. در دوران انقلاب افراد آمدند که برای دیگران جان می‌دادند. اما شرایط اینگونه نماند. در دولت سازندگی تحت تاثیر سیاست‌هایی صندوق بین‌المللی پول تحت عنوان جهانی‌سازی و صنعتی شدن، قرار گرفت. در واقع حرف‌هایی که آدام اسمیت زده بود و اجرا نشده بود، دوباره گفته شد.  ۴۰ سال است می‌بینیم این توصیه ها صورت می‌گیرد، اما هیچ کشوری صنعتی نشده و تنها کشورهای معینی صنعتی شده‌اند. در حالی که سیاست‌های تعدیل و اصلاحات اقتصادی در ایران اجرا شد، یعنی سیاست انتقال اقتصاد از حالت دولتی به بخش خصوصی در دولت سازندگی پیاده شد. در رأس هم این تصمیم گرفته شد. نه مجلس تصویب کرد و نه توجه کردند به این‌که سیاستی که صندوق بین‌المللی پول می‌گوید، چه ربطی به قانون اساسی دارد. قانون اساسی می‌گوید که اقتصاد وسیله است، نه هدف. در صورتی که در نظام سرمایه‌داری، اقتصاد به معنای واقعی کلمه هدف است. اصل ۴۳ قانون اساسی می‌گوید که وظیفه دولت است که برای همه مسکن، خوراک، پوشاک، کار، بیمه، درمان و بهداشت فراهم کند. در صورتی که در سرمایه‌داری چنین چیزی معنا ندارد و هر کسی دنبال درآمد خود می‌رود.»

انتقاد از یارانه مستقیم 

 وی از جمله کسانی بود که صراحتا به موضوع پرداخت یارانه مستقیم انتقاد داشت. رزاقی در سال ۱۳۹۲، پس از پایان دولت احمدی‌نژاد وقتی مساله پرداخت یارانه‌ها مطرح بود، در گفتگویی تاکید کرد: «کسانی که میلیاردها تومان سرمایه دارند و در زمان گرانی سرمایه آنها افزایش پیدا می کند چرا باید یارانه نقدی دریافت کنند؟ این افراد برندگان و امتیازداران هستند و دنبال منافعی هستند که با منافع ملی مغایرت دارد. البته تولیدکنندگان این‌گونه نیستند. در جامعه دو گروه وجود دارد که یک گروه قربانی تورم و واسطه ها هستند و گروه دیگر امتیاز دار و برنده هستند و امتیازداران کسانی هستند که مسئول وضع موجود و بی عدالتی و نابرابری درآمدها هستند و سوال است که چرا باید به آنها یارانه بدهیم. باید برای پرداخت یارانه نقدی کف درآمد تعیین کرد و بر اساس آن یارانه نقدی پرداخت کرد. او معتقد بود در ایران سی میلیون نفر بیشتر نباید یارانه بگیرند و باقی این پول باید صرف حمایت از تولید و تقویت بیمه‌ها شود.

وی با انتقاد از سیاست‌های دولت‌ها می‌گفت: «دولت ابتدا قربانی ایجاد می‌کند بعد تصمیم می گیرد به این قربانیان کمک کند. می آید و به تمام مردم یارانه می دهد. این یعنی اینکه هنوز برای دولت و مجلس این قربانیان مفهومی ندارد زیرا اکثر کسانی که در حال حاضر یارانه دریافت می کنند قربانی نیستند اینها کسانی هستند که خودشان قربانی می گیرند، خود دولت مردم را قربانی می‌کند با چاپ اسکناس بدون پشتوانه، افزایش واردات و تضعیف تولید کنندگان.»

 تحریم فرصت است

او از جمله کسانی بود که قاطعانه معتقد بود تحریم برای اقتصاد ایران فرصت است و باید از آن استقبال کرد. در سال ۱۴۰۳ نیز از جمله کسانی بود که به همراه زریباف و مسعود درخشان دیدگاه‌های اقتصادی سعید جلیلی را تبیین کردند.

رزاقی با این استناد که شرکت‌های غربی می‌خواهند کالاهایی که روی دستشان مانده را بفروشند حتی به برجام نیز انتقاد داشت. او سال ۱۳۹۴ در گفتگویی با مشرق تاکید کرده بود: «این همه امتیاز دادیم حالا قرار است برجام چکار کند شرکت‌های خارجی بیایند در ایران چکار کنند؟ می‌خواهند مشکلات ما را حل کنند یا نه می‌خواهند مشکلات خود را حل کنند. مشکلشان چیست؟ مواد خام می‌خواهند و اینکه کالایی که روی دستشان مانده بفروشد، مگر در گذشته خارجی‌ها در اقتصاد ایران همه کاره نبودند و مخصوصاً‌ آمریکایی‌ها چه کردند؟ ما اگر پتروشیمی را تبدیل کنیم میلیون‌ها شغل در ایران به وجود می‌آید چراکه از بزرگترین صادر کنندگان نفت هستیم اما بنزینمان را از خارج وارد می‌کنیم. دولت موظف است ایران را طبق اصل ۴۴ قانون اساسی صنعتی کند و باید پاسخگو باشد، باید نمایندگان و مجلس این موارد را مد نظر قرار دهند اما شاهد نبودیم که در این راستا استیضاحی هم صورت بگیرد؛ نمایندگان آگاهانه در چارچوب قانون اساسی و اندیشه‌های امام(ره) باید به استقلال اقتصادی فکر کنند اما حتی قوانینی که تصویب می‌کنند قوانین عمرانی یا بودجه این قوانین استقلال اقتصاد ایران در آن نهفته نیست. تحریم هم که تمام شد چطور آنها می‌آیند در ایران و کمک می‌کنند؟ چرا که می‌گویند می‌خواهیم سیاست‌های ایران تغییر کند و سیاست‌ آمریکایی در ایران پیاده شود. این همه امکانات داخلی و تجربه دفاعی ما نشان می‌دهد همه نیازهای خود را در داخل حل کنیم و برای همه شغل ایجاد کرد و نیازی نیست خارجی‌ها به ایران بیایند.»

وی سال ۱۳۹۶ نیز در گفتگویی با تسنیم تاکید کرده بود: «هنوز بعد از گذشت سال‌ها مسئولان اقتصادی کشور به این نکته پی نبرده اند و دغدغه پیوستن به سازمان های جهانی را دارند گفت: آیا این سازمان‌ها به ایران نیز همچون کشورهای غربی اجازه خواهند داد که علی رغم قرار گرفتن در این نهادها  از تولید داخلی خود حمایت کند یا اینکه عضویت در آن مقدمه ای برای نابودی تولیدات داخلی خواهد بود.

رزاقی با بیان اینکه اکنون فقط دو عنصر در اقتصاد ایران کار می کند گفت: عنصر اول خام فروشی و نیمه خام فروشی است. نفت یک کالای خام است و صنایع پتروشیمی به عنوان کالای نیمه خام است. عنصر دوم اقتصاد ایران واردات بی رویه همه چیز است اعم از اینکه توانایی ساخت آن را داشته یا نداشته باشیم.»

از ابراهیم رزاقی تالیفاتی چون اقتصاد ایران زمین، آشنایی با اقتصاد ایران، اقتصاد مقاومتی، «الگوی مصرف و تهاجم فرهنگی»، و «نقدی بر خصوصی‌سازی ایران» و … باقی است.  

۲۲۳۲۲۳