«رفع تعهد ارزی» معیار رتبهبندی اعتباری اشخاص شود/ آغاز عصر نظارت هوشمند با سامانه یکپارچه نظارت
به گزارش خبرنگار ایبنا، بانک مرکزی در یکسال اخیر فصل جدیدی از اقدامات مختلف را برای شفافیت عملکرد شبکه بانکی و هوشمندسازی نظارت در این حوزه آغار کرده است. سامانه یکپارچه نظارت بانک مرکزی (سین) یکی از جدیدترین و مهمترین اقدامات در این زمینه است که نوعی گذار از نظارت سنتی به نظارت هوشمند پیشینی تلقی میشود. با توجه به اهمیت این سامانه با محمد ربیع زاده، کارشناس مسائل پولی و بانکی به گفتوگو نشستهایم.
این کارشناس با اشاره به راه افتادن سامانه یکپارچه نظارت با حضور رئیس کل بانک مرکزی و نقش آن در جبران کاستیهای نظارت سنتی بیان کرد: نظارت مفهومی بسیار وسیع و یک فرایند مستمر است؛ برخی افراد هنوز آن را فقط به شکل کارگزاری میبینند، یعنی مثلاً رئیس شعبه یا کارمندان باید حضوری بروند و بر تسهیلات نظارت کنند. این مدل سنتی در شرایط پیچیده و کاملاً دیجیتالی امروز نه امکانپذیر است، نه منطقی و نه نتیجهبخش. زمانی که عملیات بانکی محدود و ساده بود شاید فرایند سنتی جواب میداد، اما نظارت حرفهای یعنی قبل از اقدام، حین اقدام و بعد از اقدام. در دنیای تحول دیجیتال امروز تنها راه مؤثر، نظارت هوشمند و سامانهای است، آن هم به شرط اتصال کامل به تمام سامانههای حاکمیتی.
ربیع زاده توضیح داد: اولین کاستی بزرگ نظارت سنتی، نبود شفافیت و حکمرانی داده است. برای نظارت واقعی باید دیتا، اطلاعات و دانش با هم ترکیب شوند؛ صرف داشتن آمار کافی نیست. سامانه یکپارچه نظارت این شفافیت را بهطور جدی تأمین خواهد کرد.
وی افزود: دومین مسئله، سرعت عکسالعمل است. اگر بانکی از یک نسبت قانونی تخطی کند، مثلاً سقف تسهیلات به افراد مرتبط ۱.۴۳ درصد فردی و ۲۵ درصد جمعی سرمایه پرداختشده بیشتر باشد، سامانه باید در عرض چند دقیقه هشدار دهد و در صورت لزوم عملیات را متوقف یا حتی شعبه را قفل کند؛ دقیقاً مثل کاری که سامانه سماد در کنترل مقداری ترازنامه انجام میدهد و واقعاً مؤثر بوده است. نظارت نباید مثل فیلمهای کمیک باشد که ده دقیقه یا ده سال بعد واکنش نشان دهد؛ در آن صورت دیگر کسی نمیتواند از خودش دفاع کند و شرایط هم تغییر کرده است. نظارت لحظهای هم حق دفاع را حفظ میکند و هم مقصر واقعی را سریع مشخص میکند.
این کارشناس پیشنهاد کرد که سامانه یکپارچه نظارت به یک رگتک (RegTech) بسیار قوی و هوشمند متصل شود که تمام مقررات بانکی را بهصورت خودکار پایش کند و هرگونه تخلف را بلافاصله به رئیس کل، مقامات ناظر، تنظیمگران و مدیران عامل بانکها اطلاع دهد.
به گفته ربیع زاده، سومین نکته بسیار مهم، اتصال کامل این سامانه به همه سامانههای حاکمیتی است. در کشور ما سامانه کم نداریم؛ هنر نیست که فقط سامانه زیاد داشته باشیم؛ هنر این است که همه به هم متصل باشند و داده و اطلاعات بینشان جریان داشته باشد.
وی با اشاره به بخشنامه مهمی که بانک مرکزی چندی قبل در خصوص تغییرات کنترل مقداری ترازنامه صادر کرد، یادآور شد: آن بخشنامه فوقالعاده مهم بود و کمتر مورد تحلیل قرار گرفت. در آن بخشنامه بخشی وجود دارد که از نظر من کلیدی است و معیارهای ارزیابی عملکرد بانکها در این بخشنامه ذکر شده است. معیار اول همان کملز و نسبتهای کفایت سرمایه است و بهتدریج معیارهای دیگری تعیین شده است. پیشنهاد من این است که این معیارها، حتی در مرحله اولیه و بهصورت موردی، داخل سامانه سین قرار گیرند تا سامانه بهطور خودکار وضعیت هر بانک را ارزیابی و اعلام کند. در ابتدا ممکن است مقاومت بانکها را به دنبال داشته باشد، ولی بسیار مؤثر خواهد بود و بعداً با هوش مصنوعی و نظر خبرگان به بلوغ خواهد رسید.
توجه به عملکرد ارزی اشخاص
این کارشناس در ادامه با ارائه پیشنهادهایی دیگر به منظور ارتقای کارایی سامانه یکپارچه نظارت تصریح کرد: حتماً باید سامانه سین به نظام رتبهبندی اعتباری، بهویژه شرکت رتبهبندی اعتباری ایرانیان متصل شود و «رفع تعهدات ارزی» بهعنوان یک شاخص کلیدی در رتبهبندی اشخاص حقوقی اضافه شود. الان این شاخص وجود ندارد و همین باعث اختلافات ارزی فراوانی شده است. عدهای ارز دولتی میگیرند ولی کالا را با نرخ آزاد میفروشند و این ظلم آشکار به مردم است.
ربیع زاده ادامه داد: در سامانه سین نباید فقط به بانکها نگاه کنیم، باید به مشتریان بزرگ بانکها هم توچه داشته باشیم. نظارت واحد و تعهدات کلان دیده شده، اما پیشنهادم این است که شرکتهای خیلی بزرگ کشور شناسایی شوند تا نتوانند بیش از سه بانک خدمات بگیرند؛ وقتی چهارمین بانک خواست به آنها خدمات دهد، سامانه سین بلافاصله هشدار دهد یا مانع شود.
وی در ادامه اظهار کرد: سامانه یکپارچه نظارت در کنترل ناترازی، مهار نقدینگی و جلوگیری از رسیدن بانکها به مرحله گزیر یا انحلال، قطعاً مؤثر خواهد بود، اما به چند شرط مهم:
۱. اتصال به رگتک هوشمند و قوی، چون حتی در مراحل اولیه قابل راهاندازی است و ما در کمیتههای تطبیق حاضریم کمک کنیم.
۲. اجرای دقیق معیارهای ارزیابی که در بخشنامه اخیر کنترل مقداری ترازنامه آمده است.
۳. ارتقای نظام رتبهبندی اعتباری مثل در نظر گرفتن رفع تعهدات ارزی، محدودیت سهامداری عمده به ۳۳ درصد، شناسایی واقعی سهامداران بانکها و ….
کارشناس مسائل پولی و بانکی گفت: این سامانه در شروع کار است و انتظار نداریم روز اول همه مشکلات کشور را حل کند، اما اگر دقیق و لحظهای باشد و یک بانک به محض تخلف تنبیه یا هشدار جدی دریافت کند، بقیه بانکها هم خودبهخود تنظیم میشوند؛ همانطور که در سامانه سماد دیدیم.
ربیع زاده خاطرنشان کرد: ریسک در نظام بانکی مثل ویروس عمل میکند. کافی است یک بانک قوانین را رعایت نکند و از جایی هم حمایت شود، در این شرایط اگر روی بانکهای قانونمدار سختگیری کنند و روی بانک متخلف چشمپوشی شود، ویروس ناترازی به همه بانکها سرایت خواهد کرد.
وی در پایان تأکید کرد: سامانه یکپارچه نظارت اگر لحظهای تبعات را نشان دهد، همان نقش واقعی رگولاتور را ایفا میکند، یعنی با استفاده از سیاستهای پولی نرخها، سامانهها و قوانین بازار پول و … را تنظیم میکند.
