نگاه فرآیندی و سیستمی به «مدیریت مصرف انرژی»
نگاه ما در جایزه مدیریت انرژی نگاه دو بعدی در ارزیابی است. بعد مربوط به سیستم‌ها و قابلیت‌های مدبربتی و بعد فنی، به همین دلیل هم است که ابعاد مدنظر ما در جایزه ملی انرژی هم بعد فنی و هم بعد مدیریتی را شامل می‌شود.
سازمان مدیریت صنعتی به عنوان یک برند خوشنام در حوزه مشاوره، آموزش، پژوهش و نشر همواره تلاش کرده است، ترجمان و گفتمان جدیدی از حل چالش های موجود در بنگاه‌های صنعتی و سازمان های اقتصادی ارایه دهد. این سازمان به اذعان صاحبنظران و اهالی فن، در طول حیات بیش از نیم قرن خویش به عنوان سازمانی پیشرو مطرح بوده است و با برپایی سمینارهای نوین، کنفرانس های بدیع و خلق ایده های نو، تمام مساعی خویش را برای یافتن مساله برخی سازمانها و ارایه نسخه شفابخش به کار بسته است. پس از برگزاری موفق کنفرانس توسعه منابع انسانی، فرصتی دست داد تا پای صحبتهای دکتر محمد علی محمدی، مدیر عامل خوشنام سازمان مدیریت صنعتی بنشینیم تا از زبان وی برنامه ها و رویکردهای آتی این سازمان را بشنویم.
دکتر محمدی در این گفتگو به برپایی «جایزه ملی مدیریت انرژی» در دی ماه آتی و نگاه به مدیریت مصرف انرژی از دریچه ای جدید و راهبردی اشاره کرده و می‌گوید: نگاه ما در جایزه ملی مدیریت انرژی، نگاه دو بعدی است. «بعد مدیریتی» و «بعد فنی»، به همین دلیل هم است که ابعاد اندازه گیری و ارزیابی ما در جایزه ملی انرژی هم بعد فنی و هم بعد مدیریتی را شامل می‌شود.
وی نگاه فرآیندی و سیستمی و نه مقطعی به «مدیریت انرژی» را یک ضرورت مهم ارزیابی می‌کند و … . خوانندگان و مخاطبان عزیز را به خواندن این مصاحبه توصیه می‌کنم.
جناب آقای دکتر محمدی، چندی پیش ما شاهد برگزاری کنفرانس توسعه منابع انسانی در بالاترین سطح و حضور مقامات عالی کشور در این کنفرانس بودیم که به گفته شاهدان و صاحب نظران، این کنفرانس در سطح خیلی خوب برگزار و توانست دستاوردهای خوبی را هم تحصیل کند. جنابعالی به عنوان رییس این کنفرانس، بفرمائید آیا به دستاوردهایی که برای این کنفرانس برنامه‌‌ریزی کرده بودید، دست پیدا کردید و نتایج حاصل از این دستاورد‌ها را قصد دارید در چه زمینه‌ای کاربردی کنید؟
همیشه یک هدف یا برنامه ای پشت برگزاری این رویدادها مانند کنفرانس منابع انسانی وجود دارد که آن اهداف ارزشمند هستند. در برخی مواقع، اهداف بصورت مدون مشخص می‌شوند ولی ارزیابی نمی‌شوند که چقدر محقق شده اند، بنابراین شما نکته درستی را مطرح کردید که باید از نگاه هدف به این کنفرانس نگاه کنیم. ما چند هدف مهم در این کنفرانس را دنبال می‌کنیم که به دنبال تحقق اش هستیم. اولین هدف مهم گسترش مفهوم علمی مدیریت منابع انسانی و نگاه حرفه‌ای و تخصصی به مدیریت منابع انسانی در سطح جامعه است، چون اعتقاد داریم که متاسفانه با نگاه سنتی و کهنه هنوز به این مفهوم بسیار مهم پرداخته می‌شود و ما به طور کلی از لحاظ مفهوم مسئله داریم؛ در عمل که مفهوم جدی تری داریم که بنده عرض خواهم کرد. هدف دومی که ما از برگزاری این کنفرانس داریم، تقدیر از تلاش‌های مثمر ثمر و انسان‌های شایسته‌ای است که تجارب خوبی را در توجه به مسائل منابع انسانی و حل مسائل منابع انسانی در داخل سازمانهای خودشان داشته اند. با توجه به اینکه متاسفانه فرهنگ تقدیر در جامعه ما ضعیف است، یکی از اهداف این کنفرانس، تقدیر از تجارب برتر و بانیان این تجارب برتر است که طبیعتا اساتید دانشگاه‌ها، مدیران و مشاوران و کارشناسان هستند. هدف سوم طرح تجارب برتر و انتقال اطلاعات تجارب برتر به متقاضیان و کسانی است که به دنبال بهره‌گیری از دستاوردهای دیگران و تجارب حاصله در سازمانهای مختلف هستند. به همین دلیل است که بخشی از کنفرانس به بیان تجارب می‌پردازد و سعی می‌کند کسانی که در حل مسائل سازمانی تجربه ای را به دست آورده اند، این تجربه را به بهترین شکل ممکن به دیگران منتقل کند و به طور طبیعی هدف آخری که می‌خواهم به آن اشاره کنم طرح مباحث نوین و جدید در حوزه منابع انسانی است که در سطح دنیا مطرح شده است و علما، اندیشمندان و صاحب نظران این مسائل را مطرح می‌کنند و کسانی که دریافت‌کننده این مباحث نوین هستند، اگر هنر داشته باشند می‌توانند این مباحث را شبیه سازی کنند و ببینند از کدام یک از این مباحث برای حل مسائل منابع انسانی شان در سازمان متبوعشان می‌توانند استفاده نمایند. ما در این چهار حوزه تمام تلاش خودمان را کردیم تا این کنفرانس موفق باشد. بی تردید نظر ارزیابی کنندگان و شرکت کنندگان در این کنفرانس مبنای اصلی و محور برای ارزیابی موفق ما در تحقق اهدافی است که در این خصوص خدمتتان عرض کردم. ولی به طور کلی از بازخورهایی که آنلاین در زمان کنفرانس دریافت می‌شد و هم به صورت شفاهی در حین کنفرانس و بعد از آن به ما منتقل می‌شد، احساس می‌کنم رضایت نسبی از برگزاری کنفرانس و اهدافی که داشتیم، وجود دارد.
اهداف چهارگانه ای که به آنها اشاره کردید آیا تبدیل به یک سند راهبردی شده و به شرکت‌کنندگان داده می‌شود و مستند‌سازی خاصی صورت می‌گیرد یا به صورت موردی است؟
ببینید! در پایان کنفرانس ما یک بیانیه داریم که این بیانیه آماده سازی می‌شود و تصمیم گرفته ایم قرائت نشود اما در اختیار همه کسانی که طی این دو روز مهمان ما هستند و یا کسانی که به سایت کنفرانس مراجعه می‌کنند قرار می‌دهیم، اما مستندات این کنفرانس به صورت مستندات و اسناد کتبی سخنرانی‌ها معمولا روی سایت کنفرانس موجود است و کسانی که مایل هستند می‌توانند از آن استفاده و بهره برداری کنند و از این جهت محدودیتی وجود ندارد. بنابراین افراد جدا از اینکه در زمان حضور در کنفرانس می‌توانند از محتوای ارائه شده بهره‌گیری کنند، پس از آن هم با مراجعه به سایت کنفرانس می‌توانند از مستندات استفاده نمایند.
جنابعالی به عنوان رهبر و مدیر سازمان، از کیفیت و کمیتی که در ۹ ماه گذشته به جامعه مخاطبان و ذینفعان خویش ارایه کرده اید تا چه میزان رضایت دارید؟
البته ما اعتقاد داریم که هنوز دو سوم سال رفته است و یک سوم دیگرش باقی مانده است. ما هنوز در ابتدای آذرماه هستیم و معمولا ماهیت برنامه های سازمان که شامل برنامه های آموزشی، مشاوره ای، پژوهشی و نشر و انتشارات است، در دو ماه ماه نخست سال مانند برخی از کسب و کارها رونقی که باید داشته باشد، ندارد و از ماه سوم به بعد شکل می‌گیرد. لذا ما فعالیت هایمان بیشتر در شش ماهه دوم سال است و در آمد و هزینه مان هم به همین شکل است، به همین دلیل رویدادهایی را هم که داریم، در شش ماه دوم سال برگزار می‌شود که ابتدا کنفرانس منابع انسانی است و پس از آن برگزاری جایزه ملی مدیریت انرژی است که در دی ماه آینده برگزار می‌شود و بعد از آن بحث ۵۰۰ شرکت برتر یا “IMI100″را داریم و دیگری جایزه ملی تعالی سازمان است که در اسفندماه برگزار خواهد شد.
به برگزاری جایزه ملی مدیریت انرژی توسط سازمان مدیریت صنعتی اشاره کردید، باید بگویم که مدیریت درست انرژی در جامعه ما یک حلقه مفقوده است، یعنی یک چالشی است که دولتمردان ما در ۴۰ سال گذشته نتوانسته‌اند بر آن فائق بیایند. ما می‌بینیم که در تمام شاخص‌های انرژی وضعیت خوبی نداریم. در مصرف گاز و بنزین شاخص‌هایمان گاهی اوقات برابری می‌کند با کل مصرف اتحادیه اروپا یا دو برابر کشوری مثل چین! سوالم این است که جایزه مدیریت انرژی دقیقا به دنبال تحقق چه اهدافی است و چه شاخص‌هایی را پیگیری می‌کند و اینکه ذینفعان و مدیرانی که در مدیریت انرژی در حال فعالیت هستند به اهداف و خروجی این جایزه ملی مدیریت انرژی توجه و اعتنایی دارند؟
متاسفانه به طور کلی بهره‌وری عوامل تولید در کشور ما پایین است، نه تنها انرژی بلکه بهره‌وری منابع انسانی که مهمترین سرمایه یک جامعه است، در کشور ما پایین است. بهره‌وری سرمایه در کشور ما پایین است. البته این پایین که می‌گویم بر مبنای کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه خوب است. بر اساس آمار و اطلاعاتی که OECD و همین طور APO و منابع دیگر از جمله بانک جهانی و دیگران اعلام می‌کنند، با اینها مقایسه می‌کنم. لذا ما به طور کلی در مدیریت استفاده بهینه منابع ضعف داریم که یکی از آنها انرژی است. ما در مورد انرژی کوتاهی های بیشتری کردیم. خیلی دست و دلبازانه و بی قید و بند از منابع انرژی بهره گرفتیم که در برخی از اینها مانند آب دچار مسائل جدی هستیم. حالا اگر آب را به عنوان یک منبع انرژی قلمداد کنیم، این نشان دهنده مدیریت ضعیف تولید و مصرف آب است. در بعد انرژی ما اعتقادمان این است که فقط مشکل مصرف را نداریم، اگر یک پروسه را از زمان تشخیص برای فرآیند تولید و فرآیند توزیع در نظر بگیریم و بعد برسیم به فرآیند مصرف؛ اعتقادمان این است که تمام این مراحل مهم هستند، یعنی از زمانی که ما یک فناوری را برای تولید انرژی انتخاب می‌کنیم، باید دقت شود. متاسفانه بسیاری از منابع ما در همان مرحله تولید پرت می‌شوند و این گونه نیست که ما تنها در مصرف پرت داریم. ولی اگر بخواهیم روی مصرف و مدیریت مصرف تمرکز کنیم، بی تردید فرهنگ مصرف در کشور ما اعم از مصارف صنعتی، کسب و کار و مصارف خانگی و کشاورزی ضعیف است. حال سوال اساسی این است که ما چگونه می‌توانیم به بهبود این وضعیت کمک کنیم و سازمان مدیریت صنعتی چگونه می‌تواند به این قضیه کمک کند؟ بالاخره اعتقاد داریم که ما مدیریت صنعتی هستیم و صنعت طبیعتا به معنای عام اش این است که ما چکونه می‌توانیم به این قضیه کمک کنیم. ما در این جایزه مدیریت انرژی، بنگاه های مصرف کننده را هدف قرار دادیم نه مصارف خانگی یا تولید کننده را، هرچند که همه اینها مهم هستند و مدیریت درون شان مهم است اما ما مدیریت بنگاه های انرژی را در حال حاضر هدف گذاری کردیم و نیت مان چند الویت مهم بود. اولا توسعه این باور و اعتقاد که شما برای مصرف صحیح تر، درست تر و بهتر منابع انرژی باید نظام و فرآیندهای بکارگیری انرژی را بهتر مدیریت بکنید به خاطر اینکه مدیریت مصرف انرژی یک مقطع نیست بلکه یک فرآیند است، به ویژه در بنگاه های صنعتی و بنگاه های کسب و کار بزرگ.
اعتقادمان بر این است که اگر فرآیندها و ساختار هایمان در بکارگیری مصرف منابع از جمله مصرف انرژی درست باشد، به طور حتم عملکرد سازمان در بهره‌وری انرژی بالاتر خواهد بود. به عبارتی ما با نگاه فرآیندی و سیستمی اعتقاد داریم که اگر مادر سالم داشته باشیم، کودک سالم خواهیم داشت. این نگاه مادر سالم برای کودک سالم از همه ابعادش مهم است، نه فقط محصول درست و با کیفیت بلکه استفاده درست از منابع و امکانات از جمله انرژی.
نگاه ما در جایزه مدیریت انرژی نگاه دو بعدی است. بعد مدیریتی و بعد فنی نسبت به مصرف انرژی، به همین دلیل هم هست که ابعاد اندازه گیری وارزیابی ما در جایزه ملی مدیریت انرژی هم بعد فنی و هم بعد مدیریتی را شامل می‌شود. سوال این است که سازمانها و بنگاهها از لحاظ تکنیکال و نگاه مهندسی وفنی چقدر زیر ساخت ها و اصول را رعایت کرده و در چهارچوب صحیح علمی و فنی حرفه ای کار کرده اند؟ و بحث دوم اینکه از نگاه مدیریتی چقدر روش های اجرایی، فرآیند ها و ساختارها متناسب با استفاده صحیح از منابع شکل گرفته و اگر جایی در فرآیند ها ضایعات انرژی اتفاق بیفتد، آیا این سیستم به موقع بازخورد می‌دهد و خودش را اصلاح می‌کند و از مصرف بی رویه و ضایعات انرژی جلوگیری می‌کند. بالاخره بعضی از سازمان ها و بنگاه ها ی اقتصادی ما با تفکر بهره‌وری از انرژی شان استفاده می‌کنند یا حداقل دغدغه استفاده درست از منابع انرژی را دارند و در این مسیر گام برداشته اند. البته این مسیر بی انتهاست و شما همواره می‌توانید آنچه را که دارید بهترش کنید. لذا برای ما بسیار مهم است که افرادی که در مسیر استفاده صحیح از منبع انرژی گام برداشته اند و بنگاه های اقتصادی و کسب و کار و علاقمند که برای حفظ منابع جامعه و منابع ملی و جهانی انرژی، گام های مثبتی را برداشته اند، از آنها تقدیر و تشکر شود و این افراد و سازمانها در جامعه به عنوان الگوهای صحیح معرفی شوند.
جایزه ملی مدیریت انرژی در چه حوزه‌هایی برگزار می‌شود و اعطای این جایزه بر اساس چه ملاک‌هایی صورت می‌پذیرد؟
جایزه ملی مدیریت انرژی در سومین دوره از برگزاری خود در سال ۱۳۹۶ در ۴ حوزه و طبقه مجزا اعطاء می گردد که این حوزه ها عبارتند از:
۱- حوزه فرایندهای انرژی بر: این حوزه شامل شرکت ها و صنایعی هستند که تولید آنها نیاز به مصرف میزان بالایی از انرژی دارد. مانند تولید سیمان، فولاد، مواد پتروشیمی و موارد مشابه.
۲- حوزه تجهیزات انرژی بر: این حوزه شامل شرکت ها و صنایعی هستند که تولیدات آنها نیاز به مصرف قابل توجه انرژی نداشته ولی محصولات تولیدی آنها در زمان استفاده، انرژی مصرف می نمایند. کلیه لوازم برقی می توانند در این حوزه قرار گیرند.
۳- حوزه ساختمان های غیر مسکونی با مصارف اداری: در این حوزه کلیه ساختمانهایی که فعالیت های اداری در آنها صورت می گیرد می توانند مشمول این موضوع قرار گیرند.
۴- حوزه پروژه های کاهش مصرف انرژی: در این حوزه هر نوع پروژه ای که با اجرای آنها بتوان به هر نوعی کاهش مصرف انرژی را داشت، می تواند مورد بررسی قرار گیرد.
همانطور که ملاحظه می‌کنید، ما شرکتهایی را که مصرف انرژی شان قابل توجه است و بخش مهمی از قیمت تمام شده خدمات و کالا ها را که شامل انرژی می‌شود در اولویت قرارداده ایم. اگرچه برای همه سازمان ها و بنگاه ها بحث انرژی مهم است ولی اولویت ما اول آنهایی است که مصرف بیشتری دارند و سهم انرژی درسبد منابع شان قابل توجه است که این بنگاه ها مشخص شده است. این حوزه ها و طبقاتی که خدمتتان عرض کردم، هر سال به این طبقات اضافه می‌شود و بازنگری صورت می‌گیرد. نکته مهم آن است که خوشبختانه حساسیتها در جامعه ما به مصرف انرژی در حال افزایش است. بر این اساس، تمام هم و غم ما هم این است که استانداردهای مصرف رعایت شود. البته ما علاقمندیم کسانی که بهتر از استاندارد عمل می‌کنند، مورد تقدیر قرار گیرند. رعایت استاندارد که وظیفه همه است ولی بعضی ها فراتر از حد استاندارد برای خودشان در مصرف هدفگذاری می‌کنند که لازم است از آنها تقدیر و تشکر کنیم و به همین دلیل است که ما امسال برای سومین سال است که جایزه ملی انرژی را داریم. در دو سال گذشته از شرکتهایی که امتیاز بیشتری به دست آوردند، تقدیر و تشکر کردیم و امسال هم همین طور کما فی سابق مثل دو سال گذشته از بنگاه هایی که تجارب برتر دارند و پروژه های موفقی را در مصرف انرژی و استفاده از انرژی داشتند، تقدیر و تشکر می‌کنیم. منتها این تقدیر و اعطای جایزه، براساس نتیجه ارزیابی است که ارزیابان و ممیزان انرژی سازمان مدیریت صنعتی از آن نهاد و سازمان متقاضی ارایه می‌دهند. یک گروه تحت عنوان ممیزان مدیریت انرژی با درخواست آن سازمان، وارد سازمان متقاضی می‌شوند. در این فرآیند سازمانهای متقاضی درخواست شان را می‌فرستند و یک هزینه کمی هم برای ارزیابی دارد که تیم تشکیل می‌شود. مستندات آنها بررسی می‌شود و … که راهنمای کامل آن روی سایت جایزه ملی انرژی و سایت سازمان مدیریت صنعتی وجود دارد و افراد می‌توانند به آن مراجعه کنند. هنگامی که سازمانها درخواست و مدارک را فرستادند، اگر حداقل امتیاز را کسب بکنند، تیم ممیزی برای سایت ویزیت مراجعه می‌کنند و به صورت حضوری هم مدارک و مستندات و مشاهداتشان را برای قضاوت در مورد آن سازمان یا بنگاه مبنا قرار می‌دهند. البته این قضاوت دیگر مورد وثوق همه افراد قرار گرفته است.
جای تاسف است که تا به حال استقبال سازمانها از این جایزه مطابق انتظار ما نبوده است و گویا هنوز مدیریت انرژی دغدغه جدی برخی مدیران نشده است. ما اعتقادمان این است که مهمترین دستاورد جایزه ملی مدیریت انرژی جایزه ای نیست که به سازمان های برتر تعلق می‌گیرد، بلکه گزارش بازخوری است که به موسسات برای اصلاح و بهبود وضعیت مدیریت مصرف انرژی داده می‌شود، یعنی در واقع توسط یک شخص مجرب ثالثی از بیرون این ممیزی انجام می‌شود و چون یک کار حرفه ای دقیق است، بازخورهایی که ما می‌دهیم خیلی ارزشمند است و حکم یک مشاور را دارد که به بهبود مصرف وضعیت انرژی کمک می‌کند.
متاسفانه هنوز مدیریت مصرف انرژی دغدغه خیلی از مدیران نشده است، بخاط اینکه بهره‌وری هنوز دغدغه اغلب مدیران ما در کشور نیست و ما هنوز در استفاده مطلوب از همه منابع مان نقص وکم توجهی و کمبود هایی داریم. البته حساسیت ها در حال افزایش است نه به آن شدت که ما انتظار داریم چون هنوز نیاز به ارتقای سطح آگاهی ها داریم. هنوز احتیاج داریم که ضرورت ها بیشتر درک شود، ما اعتقاد داریم بایستی آینده نامطلوب در صورت حفظ روند مصرف فعلی انرژی برای مدیران ما و افراد جامعه ما بهتر تبیین شود برای اینکه بدانند اگر با همین شکلی که داریم از منابع استفاده می‌کنیم، جایگاه و وضعیت خیلی بدی را در دنیا خواهیم داشت زیرا ما قرار است تامین کننده انرژی مورد نیاز بقیه دنیا باشیم اما با این روندی که جلو می‌رویم، متاسفانه سهم مان کاهش می‌یابد و اگر خیلی بد عمل بکنیم، ممکن است در آینده این وضعیت بالعکس شود و ایران واردکننده انرژی خواهد بود.
جناب دکتر، می‌خواستم نگاه جنابعالی را به عنوان صاحبنظری شاخص در حوزه بهره‌وری در مورد این سوال بدانم که چرا بهره‌وری به عنوان شاه‌کلید توسعه هنوز در کشور ما جانیفتاده است؟
نگاه ما در بهره‌وری نوین یک نگاه تولید و مصرف است. یعنی هوشمندی در بکارگیری منابع و تولید. وقتی می‌گوییم به بهره‌وری بی‌توجهی می‌شود، فقط به مصرف منابع توجه نمی‌کنیم، تنها به هزینه ها توجه نمی‌کنیم، بلکه به تولید هم توجه می‌کنیم. یکی از بحث های بسیار مهم در بهره‌وری چگونگی تولید ارزش بیشتر برای مشتریان و ذینفعان است. ما در بنگاه های اقتصادی چگونه می‌توانیم خروجی با ارزش افزوده بیشتر و با حاشیه سود بیشتری داشته باشیم و این مهم جزو یکی از دغدغه‌ها است. اگر ما بتوانیم کالا و خدماتی با ارزش افزوده بیشتر و حاشیه سود بالاتر تولید بکنیم که بقای یک بنگاه اقتصادی به آن وابسته است، یکی از بحث های جدی بهره‌وری است. بنابراین بهره‌وری فقط محدود به استفاده صحیح منابع نمی‌شود بلکه هوشمندانه تولید کردن و ارزش‌آفرینی کردن هم هست. بهره‌وری در یک نگاه ساده به معنی این است که ما از منابع متوسط بتوانیم ستانده عالی داشته باشیم نه از منابع عالی ستانده متوسط.
منبع : دانش نفت
