با نگاه به ترکیب شرکت‌های بزرگ دنیا تا ۲۰ سال پیش متوجه خواهیم شد که در گذشته شرکت‌های بزرگ دنیا را شرکت‌هایی تشکیل می‌دادند که بر مبنای دارایی‌های ثابت و مشهود بنا شده و رشد کرده بودند اما امروزه اینطور نیست، بطوریکه شاهد آن هستیم که از چهار شرکت با ارزش جهان یعنی گوگل، آمازون، فیس‌بوک و اپل همگی شرکت‌های فعال در حوزه دیجیتال و دانش بنیان هستند.
به گزارش آرمان اقتصادی به نقل از (سنا)، دانش‌بنیان‌ها قریب به ۲ دهه است که جایگاه خود را در اقتصاد کشور یافته‌اند و طبق آخرین آمارهای موجود از سوی مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال حاضر ۶ هزار و ۶۰۸ شرکت دانش‌بنیان در کشور فعالند. از این تعداد ۴ هزار و ۳۱۲ شرکت دانش‌بنیان تولیدی و ۲ هزار و ۲۹۶ شرکت دانش‌بنیان نوپا هستند.
به طور کلی شرکت‌های دانش‌بنیان در دسته‌های فناوری شامل کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی، دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان، مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی، سخت‌افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای، خدمات تجاری‌سازی و صنایع فرهنگی، خلاق و علوم انسانی و اجتماعی تقسیم‌بندی می‌شود.
گذار به سمت دانش‌بنیان‌ها
امروزه، اقتصاد در حال گذر از اقتصاد صنعتی به سمت اقتصاد دانش بنیان است؛ اقتصادی که سرمایه انسانی، نوآوری، تحقیق و توسعه و کارآفرینی از مولفه‌های اصلی آن بوده و از آنها به عنوان عوامل درون‌زا رشد اقتصادی یاد شده است.
در این میان، آنچه که بستر اولیه شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم می‌کند، ایده‌ها و طرح‌های نوآورانه و مبتنی بر دانش است. در ادامه خلق ایده‌ها، چگونگی تامین مالی صحیح و قابل اتکا نقش قابل توجهی را در تجاری‌سازی یک طرح دانش بنیان بر عهده دارد.
اگر به ترکیب شرکت‌های بزرگ دنیا تا ۲۰ سال پیش نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد که در گذشته شرکت‌های بزرگ دنیا را شرکت‌هایی تشکیل می‌دادند که بر مبنای دارایی‌های ثابت و مشهود بنا شده و رشد کرده بودند اما امروزه اینطور نیست، بطوریکه شاهد آن هستیم که از چهار شرکت با ارزش جهان یعنی گوگل، آمازون، فیس‌بوک و اپل همگی شرکت‌های فعال در حوزه دیجیتال و دانش بنیان هستند.
تامین مالی، پاشنه آشیل دانش‌بنیان‌ها
بررسی‌ها حاکی از آن است که یکی از اصلی‌ترین مشکلات شرکت‌های نوپا و دانش بنیان در اقتصاد کشورمان تامین سرمایه در گردش در مراحل ابتدایی ایجاد و سپس در مسیر توسعه است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر و بازار سرمایه توان آن را دارند که تا حدودی این مشکلات را حل کنند به شرط اینکه از آن به درستی بهره گرفته شود.
برای پذیرش شرکتها در هریک از بازارهای بورس و فرابورس، رعایت برخی شرایط نظیر سابقه و سودآوری لازم است. اما برخی شرکت‌های‌کوچک و متوسط ممکن است این ویژگی‌ها را نداشته باشند. بر همین اساس با توجه به تعامل سازمان بورس و اوراق بهادار با معاونت علمی و فناوری و همچنین سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط ایجاد شد و مقررات سهل‌تری برای آن در نظر گرفته شده تا شرکتها بتوانند از این طریق به آسانی وارد این بازار سرمایه شوند.
کشورهای توسعه‌یافته، ارتباط اکوسیستم نوآوری به بازار سرمایه را از دهه‌های قبل آغاز کرده‌اند و هم‌اکنون بخش بزرگی از بازار سهام آنها را شرکت‌های نوآور همچون اپل، مایکروسافت و آمازون تشکیل می‌دهند.
بازار سرمایه به عنوان یکی از نهادهای تامین مالی، با ایجاد ابزارهای مناسب و مقررات لازم می‌تواند نقش موثری در تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان ایفاء کند. کسب‌وکارهای نوپا دانش‌بنیان برای آنکه فعالیت خود را آغاز کنند، نیاز به تامین مالی دارند. بورس با توجه به ظرفیت جذب سرمایه‌ای که دارد، می‌تواند یک بستر بی‌بدیل و مناسب‌تر از تسهیلات بانک‌ها برای شرکت‌های دانش‌بنیانی که در تامین مالی و سرمایه در گردش مشکل دارند، باشد.
این شرکتها از آنجایی که نوپا هستند، دریافت تسهیلات از بانک‌ها نمی‌تواند برای آنها میسر باشد؛ از این رو این شرکتها به دنبال جذب سرمایه از طریق بازار سرمایه هستند.
بازار سرمایه، مسیری برای تامین مالی بلندمدت بنگاه‌هاست و تامین مالی اولیه از طریق پذیره نویسی در بازار اولیه و افزایش سرمایه شرکتها از طریق بازار ثانویه انجام می‌شود.
طرح‌های فناورانه و شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، در اکثر مواقع ریسک و مخاطره بالایی دارند زیرا سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته بر روی آنها در واقع سرمایه‌گذاری بر روی آینده یک پروژه است. همچنین به دلیل نوآوری و خلاقانه بودن محصولات دانش‌بنیان، این شرکتها از ظرفیت بالایی در ایجاد بازدهی برای فرد سرمایه‌گذار دارند.
یکی از مسیرهای جذب سرمایه در بازار سرمایه را صندوق‌های جسورانه یا خطر پذیر بورسی (VC) یا (Venture Capital Fund) است.
این صندوق‌ها نوعی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند که پول را از سرمایه‌گذارانی که قصد دارند سرمایه خود را در حوزه‌های کسب و کارهای نوپا، شرکت‌های دانش‌بنیان و یا استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کنند، جمع‌آوری می‌کنند و در پروژه‌های استارتاپی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها تحت نظر سازمان بورس می‌توانند در شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
قانون جهش تولید دانش بنیان و بازار سرمایه
محمدرضا محسنی عضو هیات مدیره شرکت بورس اوراق بهادار تهران هم در گفت‌وگویی در رابطه با مسیرهای تحقق شعار سال از طریق بازار سرمایه گفته بود: «یکی از مسیرهای تحقق شعار امسال از طریق اجرای قانون طرح جهش تولید دانش بنیان در بازار سرمایه عبور می کند.»
وی در این باره توضیح داده بود: «در اصلاحیه متن جدید این طرح که در روزهای پایانی سال گذشته به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید و رفع ایراد شد، می توان به ماده ۱۶ این طرح مبنی بر خرید برق صنایع دانش بنیان از بورس یا بند “الف” ماده ۱۷ این قانون مبنی بر مجوز فعالیت صندوق نوآوری و شکوفائی و صندوق های پژوهش و فناوری غیردولتی موضوع ماده ۴۴ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور به عنوان رکن ضامن برای تامین مالی در بازار سرمایه اشاره کرد.»
محسنی در بخش دیگری از اظهارات خود افزود: «بر اساس این قانون، سازمان بورس مکلف شده است، ضمن تسهیل انتشار اوراق صکوک در طرح های فناورآنه، امکان تخصیص بخشی از منابع صندوق های سرمایه گذاری دارای مجوز در سازمان بورس را در صندوق ها و نهادهای مالی که در حوزه تامین مالی فناوری و نوآوری فعالیت می کنند، فراهم کند. البته آیین نامه اجرایی این بند باید با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار، معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور و صندوق نوآوری و شکوفایی پس از ابلاغ این قانون در مدت سه ماه تهیه و به تصویب هیات وزیران برسد.»
عضو هیات مدیره شرکت بورس اظهار داشت: «در این قانون برای شرکت های ارزش گذاری نیز فرصت خوبی دیده شده است، در ابتدا دستگاه های اجرایی و مراجع قضائی مجازند در مواردی که نیاز به کارشناسی در حوزه دارایی های نامشهود وجود دارد از گزارش های کارشناسی شرکت های ارزشگذاری دارایی نامشهود استفاده کنند که قرار است آیین نامه اجرایی آن از جمله نحوه فعالیت، تایید صلاحیت و نظارت بر شرکت های ارزشگذاری دارایی نامشهود و دستورالعمل اجرایی روش های ارزشگذاری دانش فنی محصولات دانش بنیان و همچنین استاندارد های حسابداری و نحوه محاسبه استهلاک آن با همکاری وزارت اقتصاد و معاونت علمی فناوری رییس جمهور تدوین شود.»
با این تفاسیر یکی از مهمترین اقدامات درباره شرکت های دانش بنیان در سال ۱۴۰۱، پذیرش شرکت‌های جدید در بازار سرمایه کشور و استفاده از ظرفیت‌های آن برای عرضه سهام و مالکیت آنها به سرمایه گذاران به صورت ویژه است، بطوریکه شرایطی فراهم شود تا امکان ورود فناوری به صنایع بزرگ در قالب شرکت‌های دانش بنیان ایجاد فراهم شود.
از سوی دیگر برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاران خرد، می‌توان در مسیر ایجاد شرکت‌های بزرگ سرمایه گذاری مخاطره‌پذیر گام برداشت. شرکت‌هایی که بتوان سهام آنها را در بازار عرضه کرد و با تشکیل شرکت های زیرمجموعه تبدیل به شرکت مادر هلدینگ شوند.