سپرده‌گذاری در بانک ها تغییر مسیر داد
رشد بالای سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت نسبت به نقدینگی، رشد کمتر سپرده بلندمدت نسبت به رشد نقدینگی، کاهش سهم قرض‌الحسنه به کمتر از ۵درصد کل سپرده بانک‌ها، افزایش بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی و بدهی دولت به بانک‌ها، افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و رشد بالای تسهیلات‌دهی در سال ۹۵ مهم‌ترین تحولات پولی و بانکی کشور در ۹ماهه اخیر بوده که در گزارش گزیده آمارهای پولی و بانکی آذر ماه ۱۳۹۵ که به تازگی توسط بانک مرکزی منتشر شده، خودنمایی می‌کند و نشان می‌دهد که شاخص‌های پولی و بانکی نیز متاثر از رشد اقتصادی و بهبود فضای اقتصاد پس از برجام مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند.
به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی (ecoideal)، عملکرد بخش پولی و بانکی در آذر ماه ۹۵ نشان می‌دهد که ۶۸.۸۸ درصد بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد. وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها که به رقم ۱۴۴.۳۳هزار میلیارد تومان رسیده و وضعیت بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که به ۱۰۴.۷۹هزار میلیارد تومان رسیده نیز حکایت از تاثیر کسری بودجه و منابع دولت دارد که منجر به افزایش بدهی دولت به بانک‌ها شده و در مقابل، بانک‌ها نیز برای تامین منابع خود مبالغ بیشتری به بانک مرکزی بدهکار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهی رو به افزایش گذاشته است. به عبارت دیگر دولت، بانک‌ها و بانک مرکزی وارد یک چرخه باطل بدهی شده‌اند که مشخص نیست در چه نقطه‌یی این چرخه از هم گسیخته می‌شود.
بدهی ۲۰۹ هزار میلیارد تومانی بخش دولتی
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها و بانک مرکزی نشان می‌دهد که در آذر ماه ۹۵ مانده بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی از مرز ۲۰۰هزار میلیارد تومان گذشته و به ۲۰۹.۵۱هزار میلیارد تومان رسیده که شامل بدهی دولت به سیستم بانکی به میزان ۱۷۹.۸هزار میلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به سیستم بانکی به میزان ۲۹.۷۱هزار میلیارد تومان بوده است.
در ترکیب بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی، رشد مستمر بدهی دولت به بانک‌ها مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهد که اکنون به ۱۴۴.۳۳هزار میلیارد تومان رسیده و ۶۸.۸۸ درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را تشکیل می‌دهد به گونه‌یی که از بدهی ۱۴۸.۳۵هزار میلیارد تومانی بخش دولتی به بانک‌ها، بدهی دولت به بانک‌ها ۱۴۴.۳۳هزار میلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک‌ها ۴.۰۲هزار میلیارد تومان است. روند طبیعی در افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی، استفاده از تنخواه بودجه در نیمه اول هر سال و بازپرداخت آن از سوی دولت در نیمه دوم باعث شده در آذر ماه امسال بدهی دولت به بانک مرکزی به ۳۵.۴۷هزار میلیارد تومان برسد که معادل ۱۶.۹درصد کل بدهی بخش دولتی است. اما بدهی دولت به بانک‌ها به رقم بالای ۱۴۴هزار میلیارد تومان رسیده و طی ۳سال اخیر نیز از ۶۱ هزار میلیارد تومان در خرداد ماه ۹۲ به ۱۴۴هزار میلیارد تومان در آذر ماه ۹۵ رسیده و طی ۳سال معادل ۸۳هزار میلیارد تومان یا معادل ۱۳۶درصد رشد کرده است. بر این اساس این پرسش اساسی وجود دارد که تحت تاثیر چه عواملی رشد بدهی دولت به بانک‌ها همچنان رو به افزایش است و تسهیلات تکلیفی دولت به بانک‌ها، مسکن مهر، طرح‌های صنعتی و… تا چه حد بار مالی برنامه‌های دولت را به بانک‌ها تحمیل کرده و چه بخش‌هایی بیشترین درخواست تسهیلات بانکی را از سوی دولت به بانک‌ها ارائه کرده است.
رشد ۳۲ درصدی بدهی دولت
به نوشته تعادل، کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی در یک سال اخیر ۲۵.۷درصد و در ۹ماهه اول سال ۹۵ معادل ۲۰.۵درصد رشد کرده است. همچنین بدهی دولت به سیستم بانکی در طول ۹ماهه اول ۲۵.۳درصد رشد کرده و در یک سال منتهی به پایان آذر ماه ۹۵ معادل ۳۱.۶درصد رشد کرده و به رقم ۱۷۹.۸هزار میلیارد تومان رسیده است.
رشد بدهی دولت به بانک مرکزی نیز ۳۳.۹درصد در طول یک سال و ۳۴درصد در طول ۹ماهه اول سال ۹۵ بوده است. این درحالی است که رشد بدهی دولت به بانک‌ها ۳۱.۱درصد در طول یک سال و ۲۱.۲درصد در طول ۹ماهه اول سال جاری بوده است.
همچنین میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی ۱۴درصد در یک سال رشد یافته و در ۹ماهه اول امسال این متغیر ۱۷.۵درصد افزایش نشان می‌دهد. سهم دولت از این بدهی 35هزار و ۴۷۰میلیارد تومان و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی ۲۵هزار و ۶۹۰ میلیارد تومان است. رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در یک سال منتهی به آذر ماه ۳۳.۹درصد و بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی ۵.۴- درصد بوده است. رشد بدهی دولت در ۹ماهه اول امسال ۴۵.۳درصد و رشد بدهی شرکت‌های دولتی طی ۹ماه اول سال ۹۵ معادل ۷-درصد بوده است.
بدهی بانک‌ها ۱۰۴ هزار میلیارد تومان شد
در بخش بدهی‌های بانک مرکزی، سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی ۱۲۷هزار میلیارد تومان برآورد شده که سهم سپرده قانونی ۱۲۰هزار و ۶۸۰ میلیارد تومان بوده که رشد ۲۷.۶درصدی در طول یک سال و ۱۸.۴درصدی در طول ۹ماهه داشته است. سپرده دیداری نزد بانک مرکزی ۶ هزار و ۴۱۰میلیارد تومان بوده که ۲۰.۱-درصد در یک سال کاهش داشته است. بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز به رقم ۱۰۴.۷۹هزار میلیارد تومان رسیده که رشد ۲۶.۳درصد در طول یک سال و ۲۵.۳درصد در طول ۹ماهه اول داشته است.
بدهی‌های ارزی بانک مرکزی نیز معادل ۱۴۵هزار میلیارد تومان اعلام شده که کاهش ۹.۳-درصدی در طول یک سال اخیر و ۸-درصدی در ۹ماهه اول سال ۹۵ داشته است. سپرده بخش دولتی نزد بانک مرکزی در یک سال منتهی به آذر ماه با ۹.۱-درصد کاهش به ۳۷هزار و ۸۵۰ میلیارد تومان رسیده که البته در ۹ماهه اول امسال ۱۱.۹درصد رشد نشان می‌دهد. مجموع دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان آذر ماه امسال به رقم ۳۳۵هزار و ۲۹۰میلیارد تومان رسیده که نسبت به ماه مشابه سال قبل ۱.۷-درصد و در مقایسه با اسفند ماه سال گذشته ۴.۷-درصد کاهش داشته است. سایر دارایی‌های بانک مرکزی در یک سال ۳۹.۱درصد رشد کرده و به ۹هزار و ۹۶۰میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های بانک مرکزی ۵۱۷ هزار و ۴۱۰میلیارد تومان در پایان آذر ماه محاسبه شده است. این رقم رشد ۵.۷ درصدی در یک سال منتهی به آذر ماه و افزایش ۵ درصدی در ۹ماهه اول امسال داشته است.
رشد ۲۸ درصدی نقدینگی
در پایان آذر ماه ۹۵ نقدینگی با رشد ۱۲ماهه ۲۸.۱درصد به ۱۱۸۴هزار و ۸۶۰ میلیارد تومان رسید که در مقایسه با اسفند ماه سال گذشته ۱۶.۵درصد افزایش داشته است. البته این رشد ۲۸درصدی بیشتر حاصل رشد ضریب فزاینده بوده و کمتر به رشد پایه پولی مرتبط بوده است. ضریب فزاینده نیز به عدد ۶.۸ رسیده و نشان‌دهنده این است که از مبلغ پایه پولی ۱۷۰هزار میلیارد تومان پایه پولی موجود، بانک‌ها گردش مالی و نقدینگی قابل توجهی داشته و باعث افزایش ضریب تکاثر یا خلق پول شده است.
رشد شبه پول کمتر از نقدینگی و پول
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه با ۱۵۴هزار و۷۰میلیارد تومان در آذر ۹۵ در ۱۲ماهه منتهی به آذر ماه ۳۳درصد و در ۹ماهه اول سال جاری معادل ۱۲.۷درصد رشد داشته است. حجم شبه پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نیز ۱۰۳۰هزار میلیارد تومان بوده که رشد ۲۷.۴درصدی در طول یک سال اخیر و ۱۷.۱درصدی در ۹ماهه اول سال داشته است. نکته مهم و پدیده‌یی که در آذرماه ۹۵ و برای نخستین بار در چهارسال اخیر رخ داده، کاهش رشد شبه پول یا سپرده‌های درازمدت نسبت به نقدینگی و پول است و در شرایطی که نقدینگی رشد بالای ۲۸درصد و پول رشد ۳۳درصد داشته اما رشد شبه‌پول ۲۷.۴درصد بوده است. این درحالی است که در ماه‌ها و سال‌های قبل همواره رشد سپرده‌های درازمدت و شبه پول بالاتر از نقدینگی و پول و اسکناس و حساب جاری بوده است و این برای نخستین بار در ماه‌ها و سال‌های اخیر است که شاهد رشد کمتر شبه پول نسبت به نقدینگی، پول، اسکناس و حساب جاری هستیم. افزایش ۳۳درصدی پول و حساب جاری نشان می‌دهد که به دنبال کاهش نرخ سود بانکی به ۱۵درصد و رشد اقتصادی پس از برجام و سال ۹۵ که با بخش نفت حدود ۷درصد برآورد شده، تاحدودی به حجم سپرده‌های دیداری یا جاری مربوط به معاملات نقد و چک افزوده شده و طی ۹ ماه اول سال رشد ۱۲.۷درصدی داشته که نسبت به رشد اندک ماه‌ها و سال‌های پیش بالاتر است و نشان می‌دهد که تحت تاثیر رشد اقتصادی سال ۹۵ همچنین کاهش نرخ سود بانکی، نرخ رشد پول یا حساب جاری افزایش قابل توجهی داشته است. حجم اسکناس معادل ۴۹.۵۹هزار میلیارد تومان بوده که رشد ۱۰.۹درصدی در طول یک‌سال داشته و ۳۲.۷۷هزار میلیارد در دست اشخاص، ۱۰.۶۱هزار میلیارد تومان نزد بانک‌ها و ۶.۲۱هزار میلیارد تومان نزد بانک مرکزی بوده است. حجم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص رشد ۸.۸درصد در بازه زمانی یک‌ساله داشته است. البته در ۹ماه امسال میزان اسکناس و مسکوک در دست اشخاص ۱۱.۹-درصد افت داشته است. از سوی دیگر رقم سپرده دیداری بانک‌ها معادل ۱۲۱ هزار میلیارد تومان با رشد یک‌ساله ۴۱.۶درصدی و رشد ۹ماه ۲۱.۹درصدی گزارش شده است. این رشد بالای سپرده دیداری بانک‌ها در مقایسه با رشد ۱۷.۵درصدی سپرده غیردولتی، رشد ۱۶.۵درصدی نقدینگی، رشد ۱.۷درصدی اسکناس، رشد ۱۷.۱درصدی شبه‌پول، رشد ۱۲.۷درصدی پول، رشد ۸.۷درصدی سپرده بلندمدت در ۹ماه اول سال ۹۵ از همه بالاتر بوده و تنها از رشد ۲۷.۸درصدی سپرده کوتاه‌مدت در ۹ماه اول سال ۹۵ کمتر بوده و نشان می‌دهد که سپرده‌گذاران در سال جاری تمایل داشته‌اند پول خود را به صورت نقد و در دسترس یا در حساب جاری نگهداری کنند تا برای معاملات به کار بگیرند و این موضوع متاثر از تحرک، رونق نسبی، رشد اقتصادی و کاهش نرخ سود بانکی بوده است.
در کنار این موضوع که نشان‌دهنده تحرک بیشتر سپرده‌گذاران برای گردش پول از حساب جاری به معاملات مختلف است، رشد ۲۷.۸درصدی سپرده کوتاه‌مدت در ۹ماه اول سال نیز نشان می‌دهد که تمایل سپرده‌گذاران به حفظ پول به صورت قابل دسترسی بالا، جهت تصمیم‌گیری آنی، گردش بیشتر و تصمیم‌گیری سریع برای معاملات مختلف ارزی، خریدوفروش، سپرده‌گذاری در سایر معاملات و سرمایه‌گذاری‌های مختلف است. به عبارت دیگر در یک‌سال اخیر مقصد سرمایه‌گذاری‌ها در سیستم بانکی از بلندمدت به سمت حساب‌های جاری و کوتاه‌مدت تغییر کرده و رشد بالای سپرده دیداری یا حساب جاری ۴۱.۶درصدی و رشد سپرده کوتاه‌مدت ۳۶درصدی، که بالاتر از رشد نقدینگی ۲۸درصدی و رشد ۲۷.۴درصدی شبه پول بوده نشان‌دهنده خروج سپرده‌ها از بلندمدت و حرکت آن به سمت سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت بوده است و در آذر ۹۵ برای نخستین بار در طول ۴سال اخیر، رشد سپرده بلندمدت کمتر از نقدینگی و حساب جاری بوده است.
رشد کوتاه‌مدت بیش از بلندمدت و نقدینگی
از مبلغ ۱۰۳۰هزار میلیارد تومان شبه‌پول، ۹۶۰هزار میلیارد تومان معادل ۹۳درصد سپرده درازمدت بوده که رشد ۲۷.۱درصدی در طول یک‌سال اخیر و ۱۷.۲درصدی در ۹ماه اول امسال داشته است.
سپرده بلندمدت با رقم ۴۸۷هزار میلیارد تومان با رشد ۱۹.۴درصدی در یک‌سال سهم ۵۰.۷درصدی از سپرده‌های درازمدت داشته است. همچنین سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز با رقم ۴۷۳هزار میلیارد تومان با رشد ۳۶درصدی در یک‌سال سهم ۴۹درصدی از سپرده‌های درازمدت داشته است. رشد این دو سپرده نشان می‌دهد که رشد سپرده کوتاه‌مدت بیش از سپرده بلندمدت بوده و در ۹ماه اول امسال نیز سپرده کوتاه‌مدت با رشد ۲۷.۸درصدی بیش از رشد ۸.۷درصدی سپرده بلندمدت افزایش داشته است. بر این اساس رشد سپرده کوتاه‌مدت بالاتر از رشد نقدینگی و سپرده غیردیداری و بلندمدت بوده است و در ۹ماه اول سال جاری تحت تاثیر تصمیم‌گیری‌های فعالان اقتصادی و رشد مثبت اقتصادی، سپرده‌گذاران ترجیح داده‌اند پول خود را به صورت کوتاه‌مدت نگهداری کنند تا در هر لحظه تصمیم بگیرند چه نوع دادوستد و سرمایه‌گذاری انجام دهند.
رشد تسهیلات‌دهی بالاتر از نقدینگی
بدهی بخش غیردولتی یا تسهیلات بانک‌ها نیز در آذر ۹۵ به رقم ۸۶۸هزار میلیارد تومان رسیده که رشد ۲۷.۳درصدی در طول یک‌سال و ۱۸درصدی در ۹ ماه اول سال جاری داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در ۹ماه اول سال ۹۵ نسبت به رشد نقدینگی با ۱۶.۵درصد و رشد سپرده‌های غیردولتی با ۱۷.۵درصد بالاتر بوده است. براساس رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال ۹۵ که پیش‌بینی می‌شود معادل ۴۶۰هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شود، رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال جاری بالاترین رقم را در سال‌های اخیر به خود اختصاص دهد. سپرده غیردولتی نیز با رقم ۱۱۵۲هزار میلیارد تومان رشد ۲۸.۷درصدی در یک‌سال و ۱۷.۵درصدی در ۹ماه اول سال ۹۵ داشته است. به عبارت دیگر ۹۷.۲درصد از نقدینگی کشور به صورت سپرده در بانک‌ها جذب شده است.
سهم بالای غیردولتی‌ها از سپرده و تسهیلات
سهم بانک‌های غیردولتی با رقم ۸۲۹هزار میلیارد تومان سپرده به ۷۲درصد کل سپرده‌های غیردولتی بانک‌ها رسیده است. همچنین سهم بانک‌های غیردولتی یا خصوصی با رقم ۵۳۶هزار میلیارد تومان به میزان ۶۱.۷درصد از میزان کل۸۶۸هزار میلیارد تومان کل تسهیلات بانک‌ها یا بدهی بخش غیردولتی را تشکیل می‌دهد.
سهم تخصصی‌ها از تسهیلات
سهم بانک‌های تجاری از مانده تسهیلات بانک‌ها ۱۵.۳درصد و سهم بانک‌های تخصصی ۲۳درصد کل بدهی بخش غیردولتی به بانک‌ها بوده است. در بخش جذب سپرده نیز سهم بانک‌های تجاری از کل جذب سپرده بانک‌ها به میزان ۱۷.۸درصد و سهم بانک‌های تخصصی نیز ۱۰.۲درصد بوده است. به‌عبارت دیگر درحالی که بانک‌های غیردولتی یا خصوصی ۱۰درصد بیش از سهم خود در پرداخت تسهیلات در جذب سپرده‌های بانکی موفق بوده‌اند، اما بانک‌های تخصصی با وجود سهم ۱۰درصدی در جذب سپرده، ۲۳درصد تسهیلات را پرداخت کرده‌اند، به عبارت دیگر بانک‌های تخصصی بیش از دوبرابر سهم خود در جذب سپرده توانسته‌اند تسهیلات پرداخت کنند و سهم قابل توجهی در تامین نیاز واحدهای اقتصادی به وام و نقدینگی داشته‌اند. قرض‌الحسنه هم با رقم ۵۲.۶۹هزار میلیارد تومان رشد ۱۲.۲درصدی در ۹ماه اول داشته و سهم آن به رقم اندک ۴.۵۷درصد کل سپرده غیردولتی بانک‌ها رسیده است.
