روش های خنثی سازی تحریم‌های بانکی
«درخصوص بانک‌های بزرگ اروپایی هنوز محدودیت‌هایی داریم»، این جمله بخشی از اظهارات علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی در نشست خبری ۲۰ اردیبهشت است که ضمن انتقاد از بدعهدی آمریکا در شرایط پسابرجام بیان شد.
به‌گزارش آرمان اقتصادی (ecoideal)،این اظهارنظر وزیر اقتصاد و البته اظهارات مشابه و متعدد ایشان و برخی مقامات ارشد دولت یازدهم درباره این موضوع حاکی است با وجودی که حدود یک سال و نیم از اجرای برجام می‌گذرد، تحریم‌های بانکی در حدی که ایران انتظار داشت، رفع نشده است و هنوز بانک‌های بزرگ خارجی با ایران همکاری نمی‌کنند، موضوعی که تبعات منفی زیادی برای اقتصاد ایران در دوران پسابرجام به همراه داشته است. از سوی دیگر، با روندی که در آمریکا به‌خصوص بعد از روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید این کشور، دونالد ترامپ وجود دارد، نه‌تنها اراده‌ای برای کاهش فشار تحریم‌ها علیه ایران وجود ندارد، بلکه روند تحولات داخلی آمریکا در کنگره و وزارت خزانه‌داری نشان می‌دهد که این کشور به سمت تحریم‌های گسترده حقوق بشری، موشکی و منطقه‌ای (تروریستی) حرکت می‌کند و این به آن معناست که کاهش تحریم‌ها امری بسیار بعید است و حتی باید منتظر گسترش تحریم‌ها با بهانه‌های جدید باشیم. به‌عنوان مثال، همین چند روز قبل بود که مجلس سنای آمریکا طرح اعمال تحریم‌های گسترده غیرهسته‌ای علیه ایران موسوم به «قانون مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران- ۲۰۱۷» را با ۹۲ رای موافق در برابر هفت رأی مخالف تصویب کرد. با توجه به این وضعیت، این انتظار منطقی وجود دارد که دولت به سمت روش‌های بی‌اثر کردن تحریم‌ها در زمینه بانکی حرکت کند. بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که اصلی‌ترین روش بی‌اثر کردن تحریم‌های بانکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تحریم‌های غرب ضد ایران، خروج از نظام پرداخت دلار و یورو و ایجاد نظامات پرداخت دوجانبه با کشورهای مختلف است. استفاده از ارزهای ملی در مبادلات خارجی که تحت عنوان «پیمان‌های پولی دوجانبه» شناخته می‌شود، روشی است که در سال‌های اخیر توسط کشورهای زیادی مورد استفاده قرار گرفته است. روند جهانی به سمت استقلال پولی و مالی کشورها پیش می‌رود و حتی کشورهایی مثل ژاپن، کره جنوبی و استرالیا که رابطه حسنه‌ای با آمریکا و اروپا دارند برای اینکه اقتصاد خود را در برابر تکانه‌های بین‌المللی مستحکم کنند و وابستگی خود را به دلار و یورو کاهش دهند، از پول ملی در مبادلات خارجی استفاده می‌کنند. عمده این کشورها تحت فشارهای تحریمی آمریکا قرار نگرفته‌اند، اما مصرانه پیگیر پیمان‌های پولی دوجانبه هستند. در ادامه نگاهی به تجربه برخی کشورهای در این زمینه می‌اندازیم:
الف- چین: چین در سال‌های اخیر برای استفاده از «یوآن» در مبادلات خارجی خود تلاش فراوانی کرده است. این کشور طی ۱۰ سال اخیر حدود ۵۰ پیمان پولی با کشورهای جهان امضا کرده و رتبه یوآن را از ۳۵ در ۲۰۱۰ به رتبه ۵ در حال حاضر رسانده است.
ب- روسیه: این کشور نیز تلاش زیادی برای کاهش وابستگی تجارت خارجی خود به دلار و یورو داشته است. با وجود اینکه تحریم‌های بانکی اروپا و آمریکا علیه روسیه، هنوز به حد تحریم‌های ایران نرسیده است، این کشور سیاست فعالانه‌تری را نسبت به کشورمان اتخاذ کرده است. یکی از پیشنهادهای اصلی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سفرهای خارجی، امضا و اجرای پیمان پولی دوجانبه است.
بی توجهی بانک مرکزی به درخواست‌های روسیه و ترکیه برای پیمان پولی دوجانبه
به نوشته فرهیختگان، با وجود شرایط خاص ایران که در ابتدای این گزارش توضیح داده شد، همچنان بانک مرکزی کشورمان در برابر اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه مقاومت می‌کند. جالب اینجاست که مسئولان بانک مرکزی در برابر این سوال که «چرا پیمان‌های پولی را اجرا نمی‌کنید؟» اغلب پاسخ می‌دهند که ما حاضریم، اما کشورهای دیگر به دلیل شرایط تحریمی ما، حاضر نیستند با ما پیمان پولی داشته باشند. این در حالی است که کشورهای دیگر با اصرار به ایران پیشنهاد می‌کنند در مبادلات خود از پیمان پولی استفاده کنند، اما با بی‌توجهی بانک مرکزی کشورمان مواجه می‌شوند. به‌عنوان مثال، روسای جمهور کشورهای روسیه و ترکیه تاکنون چندین بار به ایران پیشنهاد داده‌اند که در مبادلات خود با ایران، از پول ملی طرفین استفاده شود. به‌عنوان مثال، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در آخرین سفر خود به تهران، رسما از ایران درخواست کرد که در تجارت دوجانبه از پول‌های ملی طرفین استفاده کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز تاکنون دوبار در آنکارا و یک بار در تهران، از ایران درخواست کرده است که به جای دلار از پول‌های ملی طرفین در مبادلات دوجانبه استفاده کند. اما این درخواست‌ها تاکنون قفل مقاومت آهنین بانک مرکزی در برابر استفاده از پیمان‌های پولی را نگشوده است. البته کشورهای دیگری مانند پاکستان و عراق هم تمایل خود را برای اجرای پیمان پولی با ایران ابراز کرده‌اند، اما آنها هم تاکنون با در بسته بانک مرکزی برخورد کرده‌اند. تعلل طولانی و عجیب بانک مرکزی در اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه در حالی صورت می‌گیرد که طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره این پیمان‌های پولی، بانک مرکزی می‌تواند به وسیله اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه تا بیش از نیمی از تجارت خارجی کشور را بدون استفاده از نظام مالی غرب انجام دهد و در واقع بیش از نیمی از تحریم‌های بانکی آمریکا و اروپا را بی‌اثر کند. همچنین پیمان‌های پولی دوجانبه به کنترل نرخ ارز نیز کمک می‌کند. در واقع، هیچ‌کشوری به اندازه ایران نیاز به اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه ندارد، چون هیچ کشوری به اندازه ایران تحت تحریم‌های بانکی قرار نگرفته است. حال باید دید که بانک مرکزی چه زمانی به اهمیت این موضوع واقف می‌شود و اقدام واقعی در این زمینه صورت خواهد داد؟
