رونق معاملات فیزیکی پیش شرط ورود ابزارهای جدید به تالار کشاورزی است / «صندوق بیمه کشاورزی» نیازی برای معاملات سلف
امیرحسین چیذری: رونق معاملات فیزیکی در تالار کشاورزی، پیش نیاز ورود ابزارهای جدید با عملکر موفق به این بازار است؛ در این شرایط میتوان به مرور ابزارهای مختلف دیگری را که در دیگر بورسهای دنیا وجود دارد با هماهنگسازی در بورسکالا عرضه کرد.
به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی، از آغاز تاسیس بورس کالای کشور، تالار کشاورزی دومین بازاری بود که بعد از تالار فلزی راهاندازی شد. این تالار بـا توجـه بـه قـانون بـرنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تشکیل شد و برای تحقق آن، وزارت جهاد کشـاورزی، سازمان بورس اوراق بهادار تهران و بانک کشاورزی با یکدیگر همکاری کردند.
امیر حسین چیذری، استاد دانشگاه تهران است که از ابتدای شکلگیری بورس کشاورزی در این بازار حضور داشته است. او در گفت و گو با اقتصاد آنلاین، ایجاد رینگ کشاورزی در بورسکالا را به عنوان یک بازار مدرن اقدام بسیار مهمی در کشور دانست و گفت: مهمتریـن اثـرات راهانـدازی بورسکالای کشاورزی در ایران شامل ایجاد شـرایط رقابتـی در بـازار محصولات کشاورزی، کمک به استانداردسازی محصولات، توسعه عملیات بازاریابی، شفافسازی اطلاعات، انتقال ریسک قیمت، تضمین معاملات توسط ابزارهای مشتقه و نهایتاً توسعه بازار محصولات کشاورزی است که بورسکالا تاکنون توانسته به میزان قابل قبولی به اغلب این اهداف دست پیدا کند.
به اعتقاد او: اگر قصد معرفی و عملیاتی کردن ابزارهای جدید با عملکردی موفق به بورس کشاورزی را داشته باشیم، باید ابتدا بازار فیزیکی را رونق دهیم. در چنین شرایطی است که میتوان به مرور زمان ابزارهای مختلف دیگری را هم که در دیگر بورسهای دنیا وجود دارد با هماهنگسازی و با توجه به ساختار بازار بخش کشاورزی کشور در بورسکالای ایران عرضه کنیم. در حال حاضر حجم معاملات در تالار فیزیکی رینگ کشاورزی بورسکالا در مقایسه با بازار سنتی بسیار محدود است.
• نخست به زمان آغاز مطالعات برای ایجاد بورس کشاورزی بپردازیم.
چیذری: حدودا سال ۱۳۸۲ بود که بانک کشاورزی و وزارت جهاد کشاورزی به سنتی بودن ساختار بازار کشاورزی اذعان داشتند و میخواستند حرکتی در جهت اصلاح ساختار و رشد آن انجام دهند. بر اساس این نیاز، فعالان بخش کشاورزی از جمله «جلال رسولف»، مدیرعامل بانک کشاورزی آن زمان و«سید احمد میرمطهری»، رئیس سازمان بورس اوراق بهادارو نماینده وزارت جهاد کشاورزی جلساتی تشکیل دادند که طبق آن، برای راهاندازی بورسکالای کشاورزی اقدامات لازم انجام شود.
• عکس العملها در ابتدای شکلگیری بورسکالای کشاورزی چه بود؟
چیذری: در آن زمان عکسالعملهای متفاوتی از طرف فعالان بازار در تاسیس بورس کشاورزی وجود داشت. در این میان بخشهایی مانند تولیدکنندگان محصولات کشاورزی از حامیان راهاندازی بورس کاهای کشاورزی بودند. این بخشها از شرایط نامناسب بازار سنتی ناراضی بوده و امید داشتند بورسکالای کشاورزی بتواند به ایجاد شفافیت بیشتر و کاهش حاشیه بازاریابی و افزایش سهم تولیدکنندگان از قیمتنهایی مصرفکننده کالاهای بورسی در این بازار به آنها کمک کند تا از این طریق بتوانند محصولاتشان را با قیمت مناسبتری به بازار کشاورزی عرضه کنند. به عبارت دیگر با ایجاد بورسکالا تولیدکنندگان میتوانستند نقش موثرتری در بازار محصولات داشته باشند تا واسطهها. گفتنی است، گروه دیگری از فعالان شامل افرادی از بخش خصوصی و واردکنندگان نهادههای دامی (مانند ذرت، سویا و کنجاله) بودند. این گروه تمایل داشتند محصولات خود را در بورس به صورت اوراق مشتقه مانند قراردارهای سلف، پیشفروش کنند. آنها از این طریق قصد تامین مالی داشتند تا از زمان ورود کالا به کشور تا عرضه آن بتوانند به پیش فروش و تامین نقدینگی برای محصول بپردازند.
• و گروه مخالف؟
چیذری: اما گروه دیگری در بازار سنتی کشاورزی وجود داشتند که تمایل زیادی به ایجاد بورسکالای کشاورزی نداشته و حتی در این راستا با روشهای مختلفی به مقابله با تشکیل چنین بازاری میپرداختند. فعالان محصولات خشکبار از جمله این گروه بودند که اغلب هم محصولات خود را صادر میکردند. نگرانی عمده آنها به شفافیت و رقابت ایجاد شده در این بازار ارتباط داشت.
• به طور کلی، در اقتصاد کشاورزی محققان به دنبال افزایش کارایی بازارها هستند؛ اکنون این پرسش مطرح است که آیا با ایجاد بورس کشاورزی توانستیم کارایی بازار محصولات کشاورزی را بالا ببریم؟
چیذری: باید گفت در بازار غیررقابتی و سنتی کشاورزی، شفافیت بسیار کم و هزینه مبادلات بالاست. بر این اساس ایجاد یک بازار قانونمند در کنار چنین بازار سنتی کار سختی بوده است؛ با این حال، امروز رینگ کشاورزی در مقایسه با دیگر محصولات بورسکالا آنچنان که باید فعال نیست، این موضوع به عواملی مانند: خرده پا بودن تولید، اطلاعات اندک کشاوزان از ساز و کار بورسکالا، سرمایه کم کشاورزان و توسعه نیافتگی اقتصاد کشور باز میگردد؛ اما در مجموع، ایجاد رینگ کشاورزی در بورسکالا به عنوان یک بازار مدرن اقدام بسیار مهمی در کشور بوده است، ولی متاسفانه هنوز این بازار مدرن نتوانسته باعث افزایش کارایی بازار محصولات کشاوزی در ایران شود.
• به نظر شما چرا بورسکالا در این سالها هنوز نتوانسته است حجم بالاتری از معاملات را تجربه کند؟
چیذری: طبق مطالعات انجام شده بر روی محصولات کشاورزی، درست است که در بورسکالا شفافیت به معنی مشخص بودن حجم عرضه و تقاضا و نوسانات قیمت وجود دارد (که البته این اطلاعات در بازار سنتی هم تا حدودی وجود دارد)، اما قیمتی که در بورسکالا شکل میگیرد، هنوز نمیتواند بر قیمت بازار سنتی تاثیرگذار باشد؛ این در حالیست که بازار سنتی روی حجم عرضه، تقاضا و شکلگیری قیمت اولیه (به دلیل بالاتر بودن حجم معاملاتو عرضه و تقاضا کننده بیشتر)، تاثیرگذار است.
• با توجه به نوسانات مختلفی که در این بازار وجود دارد، نیاز به ایجاد ابزار جدید برای حفظ تعادل در این بازار حس می شود؟
چیذری: بله؛ از همان ابتدا که مطالعات بورسکالای کشاورزی انجام میدادم، برخی از متخصصان در زمینه بورسهای اوراق بهادار تاکیدشان بر این بود که در بورس کالای کشاورزی باید از سطح معاملات فیزیکی رینگ کشاورزی بیررون بیاییم و به سمت اوراق پیش برویم؛ اما نکته قابل توجه این است که زمانی اوراق مشتقه در بورسهای کشاورزی موفق است که ما یک بازار پررونق فیزیکی داشته باشیم. براین اساس و با وجود پررونق نبودن بازار فیزیکی بخش کشاورزی، بخش اوراق هم نمیتواند رونق مناسبی داشته باشد و تجربه این سالهای بورسکالا چنین موضوعی را به خوبی نشان داده است.
• پس پیش زمینه ورود ابزارهای جدید به این بازار، رونق بازار فیزیکی است…
چیذری: دقیقا؛ اگر قصد ورود ابزارهای دیگر به بورسکالای کشاورزی را داشته باشیم که بتواند موفق عمل کنند، باید ابتدا بازار فیزیکی را رونق دهیم. همانطور که در بالا گفتم، اکنون حجم معاملات در تالار فیزیکی کشاورزی بورسکالا محدود است. به طوریکه حجم محصولاتی مانند ذرت، سویا، کنجاله و برنج که در بورسکالا عرضه و معامله میشود نسبت به بازار سنتی بورسکالا به لحاظ ارزشی و تناژ حجم بسیار کمی دارند. به نظر من به یک بررسی و تحقیق عمیق نیاز است که ببینیم چرا حجم عرضه و معامله در بورسکالا نسبت به بازار سنتی قابل توجه نیست. اگر بتوانیم همکاری بورس با تولیدکنندگان عمده بخش کشاورزی در سراسر ایران را بیشتر ، موانع ورود آنها را شناسایی و راهحلهای مناسب را به صورت اجرایی عمل کنیم؛ در چنین شرایطی است که میتوان به مرور زمان ابزارهای مختلف دیگری را هم که در دیگر بورسهای دنیا وجود دارد با توجه به ساختار بازار بخش کشاورزی کشور در بورسکالای ایران عملی کنیم.
• چه ابزارهایی باید بیشتر مورد توجه فعالان این بازار باشد؟
چیذری: رونق معاملات سلف در بورسکالا اتفاق بسیار مهمی است که باید بیشتر مورد توجه مسئولان بورس و فعالان بازار کشاورزی قرار بگیرد؛ برای موفقیت و رونق معاملات سلف نقش و همکاری صندوق بیمه محصولات کشاورزی بسیار ضروری است.
• کمی بیشتر به عملکرد این صندوق بپردازیم.
چیذری: این صندوق از ابتدای زمان کشت تا زمان برداشت، محصولات کشاورزی را بیمه میکند تا اگر در زمان تحویل، خسارتی (اعم از بیماری، آفات و عوامل اقلیمی یا حتی کاهش حجم برداشت) به محصول خورده باشد، جبران خسارت کند. اگر قراردادهای سلف بورس توسط صندوق بیمه کشاورزی بیمه شود، افرادی که این گونه قراردادها را خریداری میکنند افزایش خواهد یافت و کشاورزان هم برای کاهش ریسک قیمت و مقدار اقدام به فروش محصولات خود به صورت سلف میکنند. این صندوق همکاری نزدیکی با بانک کشاورزی دارد و کاملا دولتی است و وظیفه آن بیمه محصولات کشاورزی اعم از دامی، زراعی و باغی است.
• بنابراین، یکی از پیش نیازهای مورد تشویق قرار گرفتن کشاورزان برای سلف کردن محصولاتشان این است که بیمه شوند.
چیذری: بله؛ در دنیا برای بیمه محصولات کشاورزی صندوقهای بیمه خصوصی و نیز دولتی وجود دارد؛ اما برای بیمه کردن محصولات کشاورزی بازار آن به صورت انحصاری است و فقط یک صندوق بیمه کشاورزی وجود دارد که در سراسر کشور هم کارگزاری دارد. کشاورزان می توانند از طریق پرداخت حق بیمه محصولشان را در ابتدای کشت محصول بیمه کنند.
• یکی از نکات مورد توجه برای عرضه بیشتر محصولات کشاورزی در بورسکالا، افزایش انبارهای تحت پوشش این بازار در سرار کشور، به خصوص نقاطی است که تولید بیشتری در آنها وجود دارد.
چیذری: بله؛ باید بدانیم که ساختار بازار بخش کشاورزی با ساختار بازار مواد پتروشیمی و فلزات بسیار متفاوت است. اگر با این ساختارها به خوبی آشنا باشیم، میتوانیم به دلایل عدم رشد مناسب این تالار در بخش کشاورزی پی ببریم. به طور مثال تعداد انبارهایی که بورسکالا در ارتباط با محصولات کشاورزی دارد بسیار محدود است و این انبارها در نقاطی که تولید محصولات زارعی انبوه است، اصلا وجود ندارد. محصولاتی مانند ذرت، سویا و کنجاله استان فارس و خراسان که عمده تولیدکنندگان این محصولات هستند، تعداد انبارهای تحت پوشش بورسکالا بسیار کم است؛ بنابراین تولیدکننده هم نمیتواند محصول خود را در این انبارها ذخیرهسازی کنند و با قبض انبار به عنوان ابزار مشتقه در بورسکالا معامله انجام دهد.