«تحوّل تولید ۲۵۰ میلیون نفری در کشاورزی» ــ ۴ | ایجاد ۱۰ میلیون شغل جدید و افزایش تولید ملی به ۱۵۰۰ میلیارد دلار با برنامه‌ای حداقلی
یادداشت مشورتی زیر، بخش چهارم از تراوشات قلم یکی از مدیران ارشد جهاد سازندگی دربارۀ اقتضائات حکمرانی و مدیریت جهادی در دولت تحول‌خواه جدید است. بخصوص از مسئولان امر دعوت می‌شود از این سند مهم مشورتی در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی استفاده کنند.
«تحوّل تولید ۲۵۰ میلیون نفری در کشاورزی» ــ ۴ | یادداشت‌های تحول‌آفرین یک «مدیر جهادی» ــ بخش چهارم
اشاره | طی روزهای اخیر، با هدف کمک به دولت جدید در اتخاذ یک رویکرد مناسب و تحول‌خواه، سلسله‌مطالبی در خبرگزاری تسنیم با عنوان «تحول ۲۵۰میلیون نفری در کشاورزی»، روی خط رفته و خواهد رفت، و به‌ویژه رویکردهای مهمی که در تحول‌خواهی بخش کشاورزی مورد نظر است را مطرح خواهد نمود. یادداشت مشورتی زیر بخش چهارم از این سلسله‌مطالب است؛ تراوشات قلم محمدتقی امانپور، دربارۀ اقتضائات حکمرانی و مدیریت جهادی در دولت تحول‌خواه جدید، که به‌صورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار گرفته است.
++ بخش‌های اول، دوم، و سوم نیز در دسترس شما قرار دارد.
* * * * * *
فصل سوم) نمونه‌ای از برنامه‌های قابل اجرا برای مدیریت کارآمد سرزمین
رفع ناکارآمدی‌ها و استفادۀ کارآمد از ظرفیت‌ها با شعارهای غلو‌آمیز و یا برنامه‌های غیرواقعی و صرفاً تبلیغاتی منجر به کسب رأی و برنده شدن در انتخابات فراهم نمی‌شود. کارآمدی نیازمند عزم ملی، هم‌افزایی، توانمندسازی، اشراف اطلاعاتی بر سرزمین، نقش‌آفرینی واقعی برای حضور مردم در فعالیت‌های اقتصادی و برنامه‌های توسعه‌ای و در یک کلام استفادۀ روزآمد از رویکردهای جهادعلمی و مدیریت جهادی است. جهاد علمی و مدیریت جهادی نیز امروز ملعبۀ دست داوطلبان و دست‌اندرکاران است بدون آنکه فهم روشن و کاربردی از آنها ارائه کنند. ذیلاً چند نمونه از برنامه‌هایی که منجر به مدیریت کارآمد ملی خواهد شد تقدیم می‌گردد تا در صورت استقبال عمومی به‌ویژه صاحبنظران به‌صورت کامل و مشروح تقدیم شود. این برنامۀ حداقلی برای ایجاد ۱۰ میلیون نفر شغل جدید، افزایش تولید ناخالص ملی تا سقف ۱۵۰۰ میلیارد دلار در سال، رفع فقر و محرومیت و توسعه‌نیافتگی ، تأمین پایدار آب و غذا، مسکن و امنیت اقتصادی و اجتماعی و سلامت همگانی و توسعۀ کسب و کار فناورانۀ هوشمند ارائه شده است. امید است پیاده‌سازی آن و برنامۀ دیگری که به‌صورت تکمیلی تقدیم خواهد شد بسترساز رفع موانع تولید و آبادانی و حرکت به‌سوی تمدن‌سازی مورد انتظار باشد.
۱-۳) برنامۀ ملی کاهش تصدی‌گری و افزایش قابلیت‌های حکمرانی: با شعار، اقدامات بگیر و ببند، توپ و تشر و نمایش نمی‌توان اعمال حاکمیت کرد. فرصت‌طلبی اقشار مختلف در تغییر کاربری اراضی، رانت‌خواری، شکل‌گیری باندهای مافیایی، قاچاق کالا و امثال آن نیازمند دانش و مهارت و مزیت‌آفرینی برای کسب‌وکار مدیریت هوشمند و حکمرانی خوب است. در این برنامه کاهش تصدی‌گری با واگذاری کشت و صنعت‌ها، صنایع و کارخانجات دولتی همراه با ساختارسازی تولید دانش حکمرانی برای اعمال حاکمیت بر تصدی‌گری حرفه‌ای بخش خصوصی و تدوین قوانین و مقررات مزیت‌آفرین و اشراف اطلاعاتی هوشمند و پایش لحظه‌ای (ONLINE) فعالیت‌ها عملیاتی خواهد شد. این هدف بدون ساختارسازی و خلق دانش و ابزار کارآمد کاهش تصدی‌گری دولتی میسر نیست. همزمان تصدی‌گری کارآمد بخش خصوصی و ارائۀ خدمات حرفه‌ای از سوی آنان با کاهش مقررات دست‌و‌پاگیر و رفع محدودیت‌ها و حل مشکلات کارآفرینان، وضع قوانین و مقررات مالیاتی عادلانه و روزآمد و حمایت از انباشت و مدیریت دارایی‌ها (ASSETS MANAGEMENT) برای پشتیبانی از تولید و اشتغال و ارزش‌آفرینی فراهم خواهد شد. گسترش دانش و فناوری نرم و راهبردی مهندسی مالی به‌صورت مؤثر و هوشمند در این برنامه مورد نظر است.
۲-۳) ایجاد سامانۀ هوشمند تهاتر کالا و خدمات: حذف پول از مبادلات، ظهور پول مجازی و انواع تدابیر مشابه همگی ظهور فصل نوینی را در مبادلات تجاری بدون پول آغاز نموده‌اند. طراحی یک سامانۀ هوشمند تهاتر کالا و خدمات با دیگر کشورها برای کم‌اثر کردن محدودیت‌ها و تحریم‌ها، یک اولویت و یک ابزار قطعی کارآمدی اقتصادی است. تهاتر سامان‌یافته، هوشمند و حمایت شده و برنامه‌ریزی شده به‌طور مؤثر فشارهای حداکثری را بی‌اثر می‌کند و دارایی‌های غیرنقد تولیدی و خدماتی را اعتبارسنجی و ابزار مبادلۀ کارآمد کالا و خدمات در سطح ملی و فراملی را فراهم می‌کند. شبکۀ تهاتر هوشمند و ملی کالا و خدمات شامل یک پایگاه اطلاعاتی هوشمند به‌عنوان پلت‌فرم پایه و یک شبکۀ اینترانتی که ذی‌نفعان عضو آن می‌شوند و نیز یک مؤسسۀ اعتبارسنجی بنگاه‌های دست‌اندرکار و یک بانک کارگزاری می‌باشد. ابزار دانشی و سامانۀ هوشمند تهاتر که با عنوان barter exchange market intelligent معرفی شده و هر روز از نظر قابلیت و توان تأثیرگذاری توسعه می‌یابد ابزار کارآمدی همه‌جانبه در حذف پول از مبادلات تجاری ملی و فراملی می‌باشد.
۳-۳) ترانزیت حامی تولید و اشتغال: حمایت از ترانزیت مواد اولیه و قطعات نیمه‌ساخته برای تولیدات صادراتی در همۀ بخش‌های صنعتی، معدنی و کشاورزی و ایجاد صندوق ریسک‌پذیر حمایت و جبران خسارات ناشی از نوسان قیمت‌ها از محل خلق ارزش‌افزودۀ این برنامه فصل جدیدی از تولید و اشتغال فراهم می‌کند. همچنین طراحی مدل کارآمد ترانزیت کالای مورد نیاز دیگر کشورها نیز فصل نوینی در خلق‌ارزش افزوده خواهد بود. ترانزیت محصولات نفت و گاز کشورهای آسیایی میانه به دیگر کشورها در برنامۀ منطقۀ آزاد انرژی شمال کشور آمده است. اما موضوعیت ترانزیت کالای دیگر کشورها با توجه موقعیت ویژۀ سرزمینی یک ظرفیت و ابزار توسعۀ اقتصادی و ایجاد کارآمدی در دیپلماسی اقتصادی می‌باشد. وجود بعضی از ملاحظات که نیازمند تولید دانش، نظارت و ساختارسازی است نباید موجب توقف و عدم گسترش برنامۀ ترانزیت کالا شود.
۴-۳) تولید محصولات با ارزش بالا: حمایت همه‌جانبه از تولید محصولات با ارزش بالای کشاورزی، صنعتی، معدنی و صنایع دستی برای خلق ارزش افزوده در اقتصاد ملی تا ۱۰ برابر وضع موجود ضمن تأکید همزمان بر امنیت غذایی و خوداتکایی در محصولات استراتژیک یک رویکرد راهبردی در خلق ارزش‌افزوده می‌باشد که ذکر بعضی از مصادیق آن در بررسی امکان‌پذیری این برنامه در بند ۱۹-۳ چند مثال ذکر شده است. وقتی منابع آب و خاک، مواد معدنی و صنعتی برای تولید کالا و خدمات مصرف می‌شود به هر میزان تولیدات با ارزش‌افزوده بیشتری خلق کند توسعۀ پایدار اقتصادی و آبادانی و شکوفایی بیشتری محقق می‌شود این موضوع در بخش‌های مختلف تأکید و ذکر مثال شده است.
۵-۳) فراوری روزآمد نفت و گاز: طراحی و ایجاد پالایشگاه‌های کوچک، ماژولار قابل نصب سریع با بالاترین درصد تولید مواد با ارزش بالا (high value products) برای تحول در اقتصاد نفتی با استفاده کارآمد از رویکردهای مهندسی مالی که مکانیزم مؤثر تأمین مالی و سرمایه‌گذاری را نیز فراهم می‌کند و به خام‌فروشی پایان می‌دهد و موتور اقتصاد ملی درون‌زا می‌شود در مهندسی مجدد فراوری نفت و گاز مورد نظر می‌باشد. این بازمهندسی در طراحی و احداث پالایشگاه‌های نفت و گاز، ساخت داخل کالا و تجهیزات را به حداکثر رسانیده سرعت احداث را چند برابر کرده، خواب سرمایه را کوتاه و کارآمدی را به نهایت می‌رساند. جزئیات این برنامه مطالعه شده و فناوری‌های آن قابل دسترس می‌باشد.
۶-۳) صنایع پایین‌دستی پتروشیمی: حمایت از توسعۀ صنایع پلیمری و تولید پلیمرهای با ارزش برای خلق ارزش‌افزوده در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی با افزایش تولید مواد پلیمری از ۵ میلیون تن به ۵۰ میلیون تن طی دورۀ هشت ساله همراه با خلق بازار مصرف محصولات در بازارهای داخلی و خارجی یک تحول ضروری در صنایع پتروشیمی کشور است که با هر ظرفیت مورد نظر قابل افزایش است. فوت و فن خلق ارزش‌افزوده در صنایع پایین‌دستی و پتروشیمی، خلق بازارهای مصرفی جدید است در این خصوص حدود ۱۹ بازار جدید نوآورانه برای مصرف مواد پلیمری مطالعه شده و دو هزار محصول پلیمری جدید شناسایی شده است. تولید محصولات پلیمری ارزشمند و با قیمت بالا (high value products) صرفاً متکی به مواد اولیۀ نفت و گاز نبوده و تولید اینگونه محصولات در هر ظرفیت مورد نیاز از دیگر مواد و به‌ویژه از محل فراوری ضایعات کشاورزی (biomass) قابل تولید است.
۷-۳) فراوری ضایعات: توسعۀ صنایع تبدیلی و فراوری ضایعات و محصولات جانبی کشاورزی، صنعتی و معدنی برای خلق ارزش‌افزوده در بازار انرژی، غذا، دارو، پوشاک و دیگر بازارها با توسعۀ کسب و کار فناورانه در این حوزه و به‌کارگیری شرکت‌های دانشبنیان مربوطه تحول‌آفرین خواهدبود. میزان محصولات جانبی و ضایعات کشاورزی سالیانه ۱۰۰میلیون تن است و تغییر رویکرد از سوزاندن یا دفن ضایعات به فراوری آنها ابزار مزیت‌آفرینی برای سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی است زیرا در این رویکرد تولیدات اصلی کشاورزی نیز اقتصادی‌تر و پرجاذبه‌تر خواهد شد.
۸-۳) مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز: برنامه‌ریزی فوری برای مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز کشور و بهره‌برداری پایدار منابع زیستی یک اولویت استراتژیک ملی است. این رویکرد اساس تحول و تغییر وضع موجود و فراهم‌سازی جهش تولید و توسعۀ پایدار ملی و آبادانی و شکوفایی مورد انتظار است. مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز امکان شناسایی، حفاظت و بهره‌برداری جامع، شایسته و پایدار منابع زیستی کشور به‌ویژه مدیریت نزولات و تأمین آب پایدار و جلوگیری از خسارات سیلاب‌ها را فراهم می‌کند. مدیریت جامع هر حوضۀ آبخیز شامل آمایش سرزمین، تعیین کاربری اراضی، تدوین استانداردها، الگوها و فناوری‌های استفاده از اراضی و نظارت همه‌جانبه بر فرایند کاربری اراضی ثروت‌آفرین و اسباب جهش تولید و آبادانی و شکوفایی سرزمین و حکمرانی خوب می‌گردد.
۹-۳) منطقۀ ویژۀ انرژی شمال: ایجاد منطقۀ آزاد انرژی شمال برای مدیریت بازار مواد خام هیدروکربوری منطقۀ خزر و فراهم‌سازی انتقال فراوردها و محصولات به بازارهای جهانی از طریق ترانزیت سرزمینی تا مرزهای فراملی و منطقه‌ای یک برنامۀ روزآمد و پیشتازانه است. قطب آیندۀ انرژی جهان خزر است نه خلیج‌فارس! در همین رابطه توسعۀ هوشمند عملیات اکتشاف و تولید نفت و گاز و احداث زیربناهای فراوری آنها در منطقۀ ویژۀ انرژی شمال یک اولویت به شمار می‌رود. کشورهای منطقه در همین رابطه در حال سرمایه‌گذاری هستند. صرفاً در ترکمنستان یک برنامۀ ملی با اعتبار یکصد میلیارد دلار در دست اجرا می‌باشد. احداث این منطقۀ آزاد توسط ایران می‌تواند حمایت جهانی را نیز به دنبال داشته باشد، و توان جذب سرمایه و جذب فناوری‌های روزآمد را دارد و خالق بازارهای جدید کسب‌وکار و تولید و خدمات خواهد بود. مطالعات اولیۀ احداث این منطقه ویژه آزاد انرژی انجام شده است و داوطلبان سرمایه‌گذاری می‌توانند به این برنامه‌ها مراجعه کنند.
۱۰-۳) نقش‌آفرینی اقوام در دیپلماسی اقتصادی: برنامۀ ملی مزیت‌آفرینی اقتصادی برای جامعۀ یهودیان، ارامنه، زرتشتیان و افاغنۀ ایرانی با توجه به ظرفیت‌های ملی و فراملی هر یک از این اقوام در داخل و خارج کشور و فعال‌سازی ظرفیت‌های مالی، ساختاری، اجرایی و ارتباطات کارآمد دیپلماسی اقتصادی نخبگان آنان یک اولویت فراموش شده است. استفادۀ درست از این ظرفیت اجتماعی یک ابزار کارآمد در دیپلماسی اقتصادی برای کاهش فشار و دور زدن تحریم‌ها، مشکلات جذب سرمایه و جلب مشارکت‌های بین‌المللی در برنامه‌های اقتصادی و ایجاد پوشش حمایتی برای اقتصاد پایدار ملی است. مدل اقتصادی خاصی برای هر یک از قومیت‌های مذکور در دست تهیه است که مزیت‌آفرینی لازم برای جذب سرمایه و نخبگان ملی و جهانی آنها را فراهم می‌کند و حسب درخواست تقدیم خواهد شد. برای هر یک از اقوام مذکور متناسب با قابلیت‌های آنان نوع خاصی از فعالیت اقتصادی منظور شده که منجر به جذب سرمایه، کارآفرینی و ایجاد جریان قدرتمند حمایت از نظام می‌شود و همبستگی قدرتمند نظام را با ساختارهای فراملی آنان فراهم می‌نماید.
۱۱-۳) ساماندهی نهضت نیکوکاری: هماهنگی و برنامه‌ریزی مدیریت یکپارچۀ اقدامات نیکوکارانه برای ایجاد هم‌افزایی و توانمندسازی دست‌اندرکارن با رویکرد محرومیت‌زدایی و کاهش همه‌جانبه یا حذف فقر فرهنگی و اجتماعی و ایجاد اشتیاق برای همکاری سازمان‌های عمدۀ نیکوکاری همچون بنیاد مستضعفان، ستاد اجرائیات حضرت امام، کمیتۀ امداد امام خمینی و آستانه‌های مقدس و نهادهای نیکوکاری نظامی در یک برنامۀ جامع هماهنگ و اثرگذار با رویکرد مدیریت جهادی و با هدف توانمندسازی تقویت جریان‌های نیکوکاری مردمی در یک برنامۀ فراگیر ملی همراه با اشراف اطلاعاتی و مزیت‌آفرینی رقابتی برای نیکوکاران به‌جای اقدامات نیکوکاری تصدی‌گرانۀ سازمان‌های مذکور یک اولویت و یک ابزار کارآمدی در محرومیت‌زدایی و فقرزدایی می‌باشد. این برنامه علاوه بر همۀ آثار استراتژیک در حذف فقر فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی یک ابزار کارآمد پایش فعالیت اینگونه مؤسسات توسط دستگاه‌های نظارتی نیز فراهم می‌کند. اگر واقعاً به دنبال فقرزدایی باشیم و نیکوکاری را ابزار نمایش و شهرت‌طلبی نکنیم این ساختارسازی هم واجب است و هم کارآمد و همچنین باعث تقویت نظام و اعتماد عمومی می‌شود.
۱۲-۳) مدیریت کاربری اراضی: تغییر کاربری اراضی کشاورزی یک مزیت ثروت‌آفرین برای صاحبان ثروت جهت انباشت بیشتر ثروت است که به یک فرایند مافیایی و رانت‌خواری تبدیل شده است. همچنین تغییر کاربری اراضی یک مزیت اقتصادی است که جلوگیری از آن با اقدامات نمایشی سیاسی و تبلیغاتی میسر نمی‌باشد. این مزیت اقتصادی با مقررات کارآمد می‌تواند به‌گونه‌ای ساماندهی شود که مزیت تغییر کاربری اراضی سهم سرمایه‌گذارانی باشد که در بخش کشاورزی برای توسعۀ کمّی و کیفی این بخش سرمایه‌گذاری کنند. ساخت و سازهای لوکس و پرجاذبه اسباب جذب نقدینگی است و اختصاص اراضی مورد نیاز مزیت‌آفرین ابزار تشویقی کارآمد برای سرمایه‌گذاری همزمان آنان در تولید و اشتغال فناورانه با محوریت بخش کشاورزی است. این برنامه همچنین مشوق‌های لازم برای یکپارچه‌سازی اراضی و جلوگیری از خرد شدن مالکیت اراضی را نیز دربردارد. مشکلات موجود ناشی از فقدان مقررات و فقدان برنامۀ کارآمد در تعیین کاربری اراضی و چگونگی مزیت‌آفرینی در بهره‌برداری از اراضی می‌باشد.
۱۳-۳) برنامۀ ملی توسعۀ کسب و کار فناورانه: فرایند موجود حمایت از شکل‌گیری و رشد شرکت‌های دانشبنیان بدون تعریف و خلق بازارهای کسب و کار فناورانه به یک چالش عمدۀ ملی تبدیل شده و ضروری است در قالب برنامه‌های ملی توسعۀ کسب و کار فناورانه برای حل چالش‌های ملی اصلاح و مهندسی مجدد می‌شود. از ۶ هزار شرکت دانشبنیان یک درصد دارای کسب و کار پایدار، ۱۰ درصد دارای کسب و کار و ۹۰ درصد فاقد کسب و کار مشخصی می‌باشند. مشارکت بخش خصوصی سرمایه‌گذار و ساماندهی و به‌کارگیری شرکت‌های دانشبنیان در هر یک از اینگونه برنامه‌ها خالق فصل جدیدی از توسعۀ کسب و کار هوشمند که لازمۀ اقتصاد پساکرونا می‌باشد قابل طراحی است. برنامه‌هایی از جنس برنامۀ ملی تمدن‌سازی در بیابان با گلخانه‌های هوشمند که به‌صورت نوآورانه برای توسعۀ اقتصاد کشاورزی روزآمد و رفع چالش‌های بیابان‌زدایی، امنیت غذایی توسط صندوق نوآوری شکوفایی آغاز شده است می‌تواند در قالب۱۹ برنامۀ مشابه تعریف و اجرایی شود و فصل جدیدی از کسب و کار فناورانه ملی با پوشش دادن به فعالیت موفق و پایدار شرکت‌های دانشبنیان آغاز شود.
۱۴-۳) اقتصاد پساکرونا: مدیریت راهبردی اجرایی کشور باید جنگ بیولوژیک را یک تحول استراتژیک درازمدت ملی و جهانی تلقی کند، جنگی که اگرچه شیطنت سرویس‌های امنیتی جهانی می‌تواند در آغاز شکل‌گیری و ادامۀ آن تأثیر داشته باشد، امادرحقیقت این رویداد جهانی قیام طبیعت و فطرت در برابر اقدامات تخریبی بشر و تحولات اکوسیستمی و اقلیمی در تشدید و ادامۀ آن نقش‌آفرین است و لازم است ضمن مدیریت بیماری و عوامل بیماری‌زا، از مزیت‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آن استفاده شود. اقتصاد پساکرونا، روزآمد، هوشمند، متکی به اشراف اطلاعاتی لحظه‌ای (ONLINE) مزیت‌آفرین، فراگیر و قابل رقابت در سطح جهانی است. جمهوری اسلامی با مزیت‌های سرزمینی که در فصل اول بخشی از آن مرور شد به‌صورت قدرتمند و هوشمندانه می‌تواند اقتصاد پساکرونایی را در محورهای زیر هوشمندانه ساماندهی و بهره‌برداری نموده آن را ابزار کارآمد آبادانی و شکوفایی قرار دهد در این خصوص موضوعات محوری زیر تأکید می‌گردد:
۱-۱۴-۳) مدیریت عوامل بیماری‌زا: قارچ ، باکتری، میکروب، ویروس اگرچه عوامل بیماری‌زا می‌باشند در عین حال عوامل حیاتی ارزشمندی نیز هستند. تولید سامانه‌های هوشمند برای شناسایی تنوع و قابلیت‌های ژنتیکی آنها و مدیریت طغیان و آثار ناتوان‌کنندۀ آن و تبدیل این قابلیت‌ها به مزیت‌های مثبت تولید کالا و خدمات یکی از استثنایی‌ترین فرصت‌های اقتصادی پساکرونا می‌باشد و با کنترل فعالیت این عوامل ارزشمند و بیولوژیک می‌توان مزیت‌آفرین‌ترین برنامه‌های تبدیل ضایعات، مواد اولیه و محصولات جانبی را به محصولات با ارزش صادراتی تبدیل نمود. هر موجود میکروسکوپی یک کارگر دانشمند حرفه‌ای خستگی‌ناپذیر برای تولد محصولات با ارزش است، که باید شناسایی، مدیریت و به‌شایستگی بهره‌برداری شود. با علم و فناوری و هوشمندی می‌توانیم «مرگ بر کرونا» را به «درود بر کرونا» تبدیل کنیم!
۲-۱۴-۳) مدیریت میزبانان عوامل بیماری‌زا: گیاهان، دام و طیور و آبزیان و انسان میزبان عوامل بیماری‌زا هستند. طراحی سامانه‌ها و ابزارهای هوشمند مدیریت چگونگی تأثیرگذاری بر میزبانان به سهم خود یک اقتصاد پساکرونایی است. تولید انواع مکمل‌های غذایی و دارویی برای تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از بیماری و ناتوانی میزبانان بازار ملی سالیانه یکصد میلیارد دلاری و بازار جهانی سالیانه پنج هزار میلیارد دلاری خواهد داشت. کنترل تأثیرگذاری عوامل بیماری‌زا با خلق فناوری‌های روزآمد مهندسی پزشکی و با بازسازی و تجهیز روزآمد سیستم‌های حمل و نقل شهری، جاده‌ای، زمینی و هوایی و دریایی، سکونت‌گاه‌ها، مراکز اداری و تجاری بازار جدیدی است که ظرفیت تولید کالا و خدمات سالیانه بیست میلیارد دلاری ملی و دوهزار میلیارد دلاری جهانی را دارد. مهندسی پزشکی می‌تواند یک نهضت قدرتمند خلق بازارهای جدید کسب و کار را فراهم کند.
۳-۱۴-۳) مدیریت عوارض بیماری‌ها: رفع عوارض بیماری و ناتوانی با تولید و استفادۀ کارآمد از انواع دارو، واکسن، تقویت‌کننده‌ها یک بازار بی‌نظیر ملی قابل توسعه است. وجود انواع منابع گیاهی و دارویی ، سمغ‌ها و مواد معدنی و حیوانی سرزمین را به منبع اصلی تولید روزآمدترین داروها برای رفع عوارض ناشی از بیماری‌ها می‌تواند تبدیل کند دورۀ سیزدهم ریاست جمهوری باید یک تحول بزرگ ملی در آبادانی و شکوفایی با اقتصاد پساکرونا باشد شعار و برنامۀ داوطلبان صرفاً بر ضرورت کنترل و مهار بیماری و تولید واکسن و دارو برای پشگیری و درمان متکی است. این یک ضرورت حداقلی است که باید به‌شایستگی عملی شود و داوطلبان محترم از چگونگی اجرای شایستۀ آن نیز آگاه باشند اما موضوع اصلی همزیستی دراز مدت با اینگونه رویدادها و عوامل بیماری‌زای جدیدی است که به‌طور جهش یافته میهمانان آینده هستند و اقتصاد پساکرونا مدیریت و بهره‌برداری پایدار از این رویداد را باید رقم بزند و نباید صرفاً به کنترل وحشت عمومی ناشی از ناکارآمدی مدیریتی بیماری‌ها محدود شود، بلکه ایجاد ساختار قدرتمند مدیریت هوشمند و فناورانه برای بهره‌گیری اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای و جهانی از این رویداد فراگیر جهانی باید برنامه‌ریزی شود.
۱۵-۳) برنامۀ ملی مدیریت خانواده و زنان: این برنامه با توجه به اهمیت ایجاد متولی راهبردی نیروی انسانی و تحلیل صحیح چالش‌های فرهنگی اجتماعی امکان الگوسازی مدیریت خانواده و توجه ویژه به زنان و از جمله زنان سرپرست خانوار و پوشش دادن به کلیۀ نیازمندی‌ها از جمله برقراری دوره‌های آموزشی مورد نیاز که مدیریت روزآمد خانواده را در کلیۀ زمینه‌های زندگی فراهم کند و با پایش وضعیت خانواده از طریق یک سامانۀ هوشمند ملی در تأمین نیازمندی‌ها و فراهم‌سازی مهارت‌های مورد نیاز زندگی شخصی و اجتماعی اعضای خانواده و به‌ویژه زنان و کودکان و نوجوانان را فراهم خواهد نمود. خانواده سلول بنیادی مهندسی فرهنگی جامعه است. فرهنگ‌سازی و تمدن‌سازی به چگونگی شکل‌گیری و رشد این سلول بنیادی وابسته است. نقش کلیدی زنان و اعطای جایگاه لازم به آنها در فرایند مهندسی فرهنگی و فراهم نمودن آموزش و مهارت‌آموزی برای آنان جهت ایفای این نقش کلیدی در این برنامه به شایستگی موردنظر است.
۱۶-۳) بهره‌گیری کارآمد از برنامۀ هسته‌ای: نظام جمهوری اسلامی هزینه‌های سنگین سیاسی اقتصادی اجتماعی بابت برنامۀ صلح‌آمیز هسته‌ای پرداخته و می‌پردازد. ضروری است بهره‌گیری جامع از این برنامه در زمینه‌های مختلف توسعۀ ملی در دستور کار قرار گیرد از جمله:
الف) ایجاد دانشگاه بین‌المللی انرژی هسته‌ای و پذیرش حضوری و مجازی دانشجو از سراسر جهان که هم منشأ درآمد است و هم ایجاد یک شبکۀ نیرومند تولید علم و فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و نیز بازارسازی فروش محصولات تولیدی در سراسر جهان.
ب) حمایت از شکل‌گیری فعال شرکت‌های دانشبنیان و استارت‌آپ‌ها و توسعۀ کسب و کار فناورانه در استفادۀ اقتصادی کارآمد از فناوری‌های هسته‌ای صلح‌آمیز
ج) نیازسنجی کاربردی دستاوردهای روزآمد این فناوری در کلیۀ زمینه‌های توسعه‌ای و برنامه‌ریزی تولیدات مورد نیاز با فراخوان صاحبان ایده و شرکت‌های دانشبنیان
د) حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانشبنیان در تولید محصولات مورد نیاز و استانداردسازی و حمایت همه‌جانبه از صادرات محصولات تولید شده با پوشش بیمه‌ای برای ریسک‌های مربوطه
ه) طراحی کوچکترین ماژول اقتصادی نیروگاه‌های هسته‌ای موبایل و تولید انبوه آن و ایجاد نیروگاه‌های هسته‌ای با مشارکت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ضمن مدیریت راهبردی و پایش همه‌جانبۀ نیروگاه‌ها از جنبه‌های امنیتی با ایجاد سامانه‌های هوشمند پایش عملکردها و دیگر اقدامات ضروری
در استفاده از سرریز دستاوردهای فناورانه دفاعی و هسته‌ای، محدودیت‌های امنیتی نباید مانع از استفاده از سرریز این دستاوردها شود و ضروری است با مدیریت و پایش هوشمند عملکردها و فرایندها و سایت‌ها و دست‌اندرکاران از این قابلیت‌ها استفادۀ اقتصادی اجتماعی بشود و از این طریق مدیریت بهینۀ دارایی‌ها (ASSEST MANEGEMENT) به‌عمل آید. مسیر یک طرفۀ هزینه‌کرد در امور دفاعی و هسته‌ای بدون برنامه@ریزی استفاده کارآمد اقتصادی از دستاوردهای مستقیم و غیر‌مستقیم آنها خودش می‌تواند یک چالش راهبردی باشد درحالی‌که مسیر دو سویۀ بهره‌برداری اقتصادی از دستاوردهای آنان به توسعۀ پایدار ملی و آبادانی و شکوفایی همه‌جانبه می‌انجامد. نیازمند یک مطالعۀ آسیب‌شناسی همه‌جانبه در این رابطه می‌باشیم.
۱۷-۳) برنامۀ سلامت‌محور برای تحول اقتصادی: ساماندهی سلامت همگانی یک چالش ملی و جهانی است. خدمات بهداشتی و درمانی نیازمند زیرساخت، فناوری و تأمین هزینۀ گزاف است. مهندسی مجدد این موضوع به‌گونه‌ای که ضمن تأمین خدمات موردنیاز و ایجاد پوشش همگانی امر سلامت بتواند یک مزیت اقتصادی و توسعۀ کسب و کار فراگیر باشد امکان‌پذیر است بعضی از مصادیق این مهندسی مجدد ذکر و یادآوری می‌شود و برنامۀ جامع آن را نیز در دست تهیه است:
۱-۱۷-۳) ایجاد ساختار ملی هوشمند و فراگیر مدیریت امر سلامت بسیار ضروری است. هر فرد باید پروندۀ سلامت قابل دسترس داشته باشد و امر سلامت پایش شود. رها بودن پایش سلامت افراد خود منجر به گسترش بیماری و افزایش هزینۀ عمومی کنترل بیماری‌ها می‌شود.
۲-۱۷-۳) آموزش و خلق فناوری و مهارت برای کنترل و ارتقای سلامت جامعه به‌ویژه با استفاده از قابلیت هوشمند فضای مجازی امری کارآمد، کم‌هزینه و مزیت‌آفرین برای خلق بازارهای جدید کسب‌وکار است. این امر اگر به‌ویژه با مدیریت خدمات نیروی حرفه‌ای در بازارهای فراملی نیز تلفیق شود منجر به توسعۀ کسب‌وکارهای جدید می‌شود.
۳-۱۷-۳) هماهنگی ساختارهای دولتی، خصوصی و نیکوکاری در امر سلامت و مکمل بودن فعالیت آنان بسیار ضروری است و باعث کاهش هزینۀ ملی سلامت همگانی و ارتقای سطح سلامت عمومی می‌گردد.
۴-۱۷-۳) استفادۀ بهینه از ظرفیت ملی فناوری برای تولید دارو و مکمل‌های دارویی و مواد اولیۀ مورد نیاز به‌ویژه با مواد اولیۀ ارگانیک یک ضرورت فوری است. باعث شرمندگی است که تولید دارو در کشور به‌طور عمده متکی به واردات مواد اولیه است و تولید بسیاری از داروهای پیش‌پا افتاده نیز بدون واردات مواد اولیه راه‌اندازی نشده است. با فراخوان صاحبان فناوری و حمایت همه‌جانبه و کنترل تأثیرگذاران مافیایی واردات باید این فاجعۀ ملی پایان داده شود و همۀ مواد اولیۀ مورد نیاز تولیدات دارویی و مکمل‌ها و مواد بهداشتی در داخل تولید شود.
۵-۱۷-۳) حمایت همه‌جانبه از تولیدات مهندسی پزشکی با نیازسنجی مهندسی پزشکی روزآمد و هوشمند و ارائۀ خدمات به تولیدکنندگان نه‌تنها مدیریت سلامت هوشمند و فراگیر را ممکن و کم‌هزینه می‌کند بلکه تولید و اشتغال کسب و کار فناورانه را در این حوزه توسعه می‌دهد.
۶-۱۷-۳) تولید دارو، مکمل‌ها، لوازم و مواد بهداشتی، تجهیزات و ابزارهای روزآمد مهندسی پزشکی اگر به‌شایستگی و در لبۀ دانش روز جهان حمایت و مدیریت شود، بازارهای صادراتی وسیع دارد و تنها با دریافت درصدی از ارزش افزوده این بازار همۀ هزینه‌های بهداشت و سلامت عمومی قابل تأمین است.
۷-۱۷-۳) استفادۀ کارآمد از نهضت نیکوکاری سلامت می‌تواند منجر به ایجاد شبکۀ وسیع، جامع، همه‌جانبه و هوشمند از درمانگاه‌های کوچک اما فراگیر ملی شود که مدیریت سلامت همگانی را تضمین نمایند. مساجد می‌تواند از جمله بستر خلق این شبکۀ درمانی مردمی هوشمند نیز باشند. تضاد منافع دست‌اندرکاران امر سلامت در این امور با مزیت‌آفرینی برای آنان باید به‌شایستگی مدیریت شود.
۸-۱۷-۳) خدمات مورد نیاز سالمندان هر روز جدی‌تر می‌شود. تأمین خدمات روزآمد ایجاد خانه‌های سالمندان مجهز و کارآمد و پرجاذبه یک بازار ملی و منطقه‌ای و جهانی است. موضوعی که می‌تواند خالق کسب و کارهای جدید گردد.
۹-۱۷-۳) گردشگری سلامت و فعال‌سازی نظام سلامت بخش خصوصی با ارائۀ خدمات بهداشت و درمان به گردشگران سلامت، ثروتمند و طرفداران زیبایی، شادابی، جوان‌سازی و امثال آن برای مشتریان داخلی و خارجی یک بازار کسب و کار پررونق است که صرفاً درصد ناچیزی از ارزش‌افزوده که در این بازار خلق می‌شود اگر در سطح ملی ساماندهی و جذب شود بخش مهمی از هزینۀ بهداشت و درمان عمومی و همگانی و همچنین حمایت از توسعۀ فناوری‌های سلامت و مهندسی پزشکی را پوشش خواهد داد.
۱۸-۳) بازمهندسی نظام علمی و آموزشی حوزه و دانشگاه: توسعۀ کمّی دانشگاه‌ها طی ۴۲ سال گذشته با انگیزه‌های مختلف صورت گرفته است. اکنون این نظام دچار چالش عمده‌ای شده است. ظرفیت‌های ایجاد شده داوطلب ندارد. آموزش‌های دولتی، آزاد، علمی کاربردی، دانشگاه‌های خصوصی و دانشگاه‌های نیمه‌دولتی نتوانسته‌اند نقش کارآمد خود را در اشتغال، تولید، توسعۀ علم و فناوری، توسعۀ پایدار ملی ایفا کنند. تعامل صنعت و دانشگاه، تعامل حوزه و دانشگاه و چگونگی همکاری و همراهی فعال دوجانبۀ آنها محقق نشده است. اعتبارات اندک دولتی نتوانسته است شأن و نیاز اساتید و دست‌اندرکاران را به‌صورت مزیت‌آفرین و تشویقی تأمین کند که بعضاً منجر به مهاجرت آنان به دیگر کشورها شده است. از سوی دیگر ظرفیت‌هایی فیزیکی ایجاد شده نیازمند تکمیل و تجهیز است و بالاخره از آنچه ایجاد شده امکان استفاده کارآمد نیز فراهم نشده است. این بازمهندسی به‌صورت ویژه باید با فراهم کردن امکان بهره‌برداری کارآمد زیرساخت‌های انجام شده دستاوردهای آموزشی و پژوهشی را باید هرچه بیشتر کاربردی و متصل به بازار مصرف کند و از سوی دیگر نقش و میزان توسعۀ کمّی و کیفی بخش‌های مختلف دولتی و غیردولتی و سهم آنها در فرایندهای توسعۀ ملی را مدیریت کند. بازمهندسی مذکور از اولویت‌های توسعۀ علم و فناوری دولت آینده خواهد بود. در موضوع تعامل حوزه و دانشگاه، چگونگی کاربری نمودن آموزه‌های دینی در زندگی اجتماعی و به‌ویژه آموزش‌های روزآمد تربیت روحانیون برای مدیرت کارآمد و روزآمد مساجد از ابزارهای مهم تمدن‌سازی است که باید مورد توجه و حمایت قرار گیرد. نکات محوری زیر در مهندسی مجدد طراحی و بهره‌برداری از مساجد و نقش‌آفرینی آنها در آبادانی و شکوفایی و تمدن‌سازی ضروری است:
۱-۱۸-۳) ضروریت بازمهندسی طراحی کالبدی مساجد با لحاظ ساحت‌ها و عرصه‌های جدید که پوشش لازم به نیاز انسان مسلمان را بدهد و مساجد را از یک عبادتگاه به مرکز فعالیت تأثیرگذار مدیریت و رهبری هر محله تبدیل کند.
۲-۱۸-۳)طراحی ماژول‌های پیش‌ساخته و قابل حمل و قابل نصب برای احداث فوری و روزآمد مساجد با هر ابعاد و تعداد مورد نیاز با کیفیت و ماندگاری روزآمد و درازمدت.
۳-۱۸-۳)ساختارسازی در محلات برای کارآمدی مدیریت مساجد و نقش‌آفرینی مردم در تأمین هزینه‌های ساخت و بهره‌برداری و امکان استفاده از منابع و تسهیلاتی ملی برای احداث مساجد و بازپرداخت‌های مردمی طولانی‌مدت
۴-۱۸-۳) ایجاد مکانیزم‌های درآمدزایی با ارائۀ خدمات ارزان و فراگیر مساجد به مردم
۵-۱۸-۳) فراخوان ملی برای طراحی الگوهای مورد نیاز در این خصوص نویسنده نیز مدل روزآمدی را برای طراحی کالبدی و مدیریت راهبردی مساجد تهیه نموده که قابل ارائه است.
۱۹-۳) امکان‌پذیری تحقق پیشنهادات ارائه شده: اجرای هریک از پیشنهادات ارائه شده ممکن است با توجه به محدودیت‌های اجرایی موجود از جمله کمبود منابع مالی، مقاومت سازمانی، تحریم‌ها و محدودیت تعاملات جهانی و امثال آن مورد تردید قرار گیرد از جمله دستیابی به اهدافی که ثمرۀ اجرایی برنامه‌ها و منجر به دستاوردهای تأثیرگذار همچون افزایش تولید ناخالص سالیانه تا سقف ۱۵۰۰ میلیارد دلار، ایجاد ۱۰ میلیون شغل جدید طی دورۀ هشت ساله و تأمین پایدار آب و غذا و مسکن امنیت اقتصادی اجتماعی ادعاهایی نیست که به‌سادگی تحقق آنها باورپذیر باشد. مگر آنکه نمونه‌های کاربردی قابل لمس ارائه شود ذیلاً بعضی از شواهد و دلایلی که امکان‌پذیری برنامه‌های ارائه شده را مقبول و ممکن می‌سازد و به‌عنوان حسن ختام این فصل تقدیم می‌شود:
۱-۱۹-۳) تأمین آب پایدار: کمبود آب یک چالش عمده است. ناباوری در این خصوص تا آنجا وجود دارد که با هزینۀ گزاف شیرین‌سازی آب برای صنعت و شرب بخش مرکزی با قیمت‌هایی تمام شده بیش از یکصد هزار تومان برای هر متر مکعب به قیمت‌های پایان سال ۱۳۹۸ آن هم با حجم محدود و حداکثر سالیانه یک و نیم میلیارد مترمکعب در دست اقدام است. در این صورت چگونه امکان تولید یکصد میلیارد متر مکعب آب جدید میسر است. فناوری آبخیزداری و آبخوان‌داری با ایجاد ۳۸ ایستگاه تحقیقاتی و با هزینه‌کرد یکصد میلیون دلار امکان‌پذیری آن را در اقلیم‌های متنوع سراسر کشور پایلوت‌سازی نموده است. اجرای این برنامه با مشارکت بخش خصوصی و پشتیبانی مؤثر دولت امکان‌پذیر است. تجربیات موفق متعددی در سراسر کشور و به‌ویژه در استان اصفهان با مشارکت بخش خصوصی و حمایت سازمان جنگل‌ها و مراتع انجام شده است. برنامۀ ملی تأمین آب پایدار پنج پروژه دارد، از جمله تولید یکصد میلیارد مترمکعب آب جدید، افزایش راندمان آبیاری کشاورزی تا ۸۵درصد، استفاده از آب‌های غیرمتعارف شور، استفاده از منابع گیاهی و جانوری مقاوم و پرمحصول و تولید کارخانه‌ای محصولات کشاورزی فناوری‌های نوآورانه هستند که تأمین آب و غذای پایدار را محقق و عملیاتی می‌سازند.
۲-۱۹-۳) افزایش تولید ناخالص ملی: تولید ناخالصی ملی داخلی سالیانه با ارقام متفاوت ملی و جهانی از ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلار ذکر شده است. دسترسی به ۱۵۰۰ میلیارد دلار تولید ناخالص ملی سالیانه یعنی ۲ تا ۳ برابر وضع موجود چگونه ممکن خوهد بود؟ تحقق این برنامه با توسعۀ کسب و کار فناورانه در کلیۀ بخش‌ها و زیربخش‌ها فراهم می‌شود. یکی از بخش‌های قابل توسعه که کمتر از ۲۰درصد ظرفیت واقعی آن بهره‌برداری می‌شود بخش کشاورزی است. این بخش به‌صورت مالکیت خرد، با حداقل مکانیزاسیون و با استفادۀ اندک از فناوری در تولید و فراوری محصولات فعالیت می‌کند. این برنامۀ تولید محصولات باارزش بالا (high value products) در کلیۀ بخش‌ها به‌ویژه بخش کشاورزی را در دستور کار است. تولید محصولات با ارزش بالا مکمل برنامه امنیت غذایی و پشتیبان خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک است و همراه با تأمین امنیت غذایی هدف‌گذاری شده است. ذکر اقدامات نوآورانه تحول‌آفرین و یک مصداق از محصولات کشاورزی که می‌تواند در اشتغال و افزایش تولید ناخالص ملی نقش‌آفرینی کند تحقق و امکان‌پذیری مصادیق مشابه را در بخش کشاورزی و دیگر بخش‌ها قابل بررسی و قابل قبول خواهد نمود.
۳-۱۹-۳) زعفران محصول متحول‌کنندۀ اقتصاد کشاورزی: در بخش کشاورزی صدها محصول ارزشمند و قیمتی همچون زعفران به‌صورت پراکنده، ناکارآمد و سنتی و با فناوری عقب مانده تولید می‌شود که برنامه‌ریزی تولید صنعتی روزآمد آنها تحول‌آفرین است نکات محوری زیر در بازمهندسی تولید زعفران اقتصاد کشاورزی را می‌تواند متحول کند.
الف) فراوری زعفران: آنچه به‌عنوان زعفران در بازار ارائه می‌شود پرچم گل یک گیاه است که چنانچه صادرات آن از خام‌فروشی در قالب فراوری ماده مؤثر آن به‌نام کراسین (CROCEINE) صورت گیرد تا ۱۰ برابر وضع فعلی ارزش افزودۀ ملی ایجاد می‌کند و به بسیاری از نابه‌سامانی‌های قیمت‌گذاری و رانت‌خواری و ضایع کردن حقوق کشاورزان پایان می‌دهد.
ب) فراوری گل زعفران: گل زعفران که پس از برداشت پرچم دورریز است و یا حداکثر به‌عنوان علوفه دام مصرف می‌شود، حاوی مادۀ حیات‌بخش و جوان‌کننده به‌نام «آنتی‌سیانیدین (Anti syanidin)» است که استفاده از آن بر اساس استانداردهای روز جهان در تولید و بسته‌بندی بسیاری از موادغذایی به‌عنوان یک افزودنی گران‌قیمت اجباری است. ارزش افزودۀ حاصل از این محصول در صورت تولید ۱۰ برابر بیش از ارزش‌افزودۀ زعفران است.
ج) فراوری برگ، ساقه و پیاز زعفران: برگ، ساقه و پیاز زعفران نیز حاوی مواد ارزشمند مشابه است که اصولاً جایی در فرایندهای تولیدی جاری کشور ندارد در حالی که هر یک از آنها حاوی مواد اولیۀ دارویی و افزودنی به مواد غذایی و دارویی گران‌قیمت می‌باشد و بازارها و متقاضیان جهانی دارد.
د) ارتقای سطح فناوری: تولید نشاء گلخانه‌ای زعفران، عمل‌آوری و ماندگاری پیاز حتی تا سه سال، طراحی وتولید و به‌کارگیری ماشین‌آلات کاشت و داشت و برداشت زعفران بهینه‌سازی سیستم آبیاری و توسعۀ سطح زیرکشت، استفادۀ کارآمد از انواع کودهای معدنی و بیولوژیک برای افزایش راندمان‌های کمّی و کیفی تولید زعفران متحول‌کننده است و میزان تولید زعفران را به ازای هر یک از قابلیت‌های فناورانۀ ذکر شده ۲ تا ۳ برابر وضع موجود امکان‌پذیر می‌کند. به‌کارگیری کارآمد فناوری در کاشت و داشت و برداشت و فراوری محصولات نقش زعفران را در تولید ناخالص ملی تا یکصد برابر وضع موجود می‌تواند افزایش دهد؟
ه) افزایش سطح زیرکشت: امکان‌پذیری تولید زعفران محدود به نقاط سنتی موجود نبوده و بیشتر عرصۀ سرزمینی در فصل پاییز که فصل آبیاری مزارع زعفران است آب اضافی دارند که بدون نگرانی درصورت لزوم توسعۀ سطح زیر کشت را نیز می‌تواند فراهم کند. به‌علاوه تحول در سیستم‌های آبیاری در وضع موجود نیز می‌تواند میزان کمّی تولیدات را ۲ تا ۳ برابر افزایش دهد.
و) مدیریت بازار زعفران: متأسفانه بازارهای کسب و کار و تولید از جمله زعفران رها شده و بدون پشتیبان است و دستگاه‌های متولی با حجم بالای تصدی‌گری فرصت برنامه‌ریزی اصولی و متحول‌کنندۀ وضع موجود را ندارند. حمایت از بخش خصوصی برای توسعۀ کسب‌وکار فناورانه در بازار زعفران مدیریت راهبردی این محصول را نیز فراهم می‌کند.
ح) اعمال حاکمیت کارآمد دولت: دولت سیزدهم با کاهش تصدی‌گری و تمرکز بر تولید دانش و ساختارسازی حکمرانی و کارفرمایی می‌تواند توسعۀ کمّی و کیفی و تولیدات کشاورزی از جمله زعفران برای دستیابی به توسعۀ پایدار ملی را فراهم کند.
مصادیق بسیار دیگری که در قابلیت‌های سرزمینی و چالش‌ها به آن اشاره شده همچون پرورش میگو و یا توسعۀ جنگل‌های حرّا در جنوب، احیاء و مدیریت بهره‌برداری از جنگل‌های بنه (دانۀ روغنی بی‌نظیر و گران‌قیمت) و فرصت‌های بسیار دیگر که در این برنامۀ مختصر نمی‌گنجد اما نقشی متحول‌کننده‌ای مشابه زعفران در اقتصاد کشاورزی دارد. فرصت‌های بی‌شماری است که هر یک تولید ناخالص ملی را از ۱۰ تا یکصد میلیارد دلار در سال افزایش می‌دهد…
بخش پنجم و پایانی از این یادداشت را در روزهای آتی بخوانید
+ سایر بخش‌های پروندۀ مزرعۀ پدری را {اینــــجا} پی بگیرید
انتهای پیام/
