چالش‌های پیش‌روی صنعت بانکداری در مواجه با نوآوری و استارتاپها
نشست فرصت‌ها و چالش‌های تأمین مالی نوآوری توسط نظام بانکی
نشست تخصصی فرصت‌ها و چالش‌های تأمین مالی نوآوری توسط نظام بانکی با حضور رئیس مرکز نوآوری هلدینگ فناوران هوشمند بهسازان فردا، مدیرعامل هلدینگ فناوران هوشمند بهسازان فردا، رئیس هیئت‌مدیره انجمن VC ایران و مدیرعامل شرکت تکنوتجارت، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران برگزار شد. در این نشست موانع حرکت بانک‌ها به سمت نوآوری بررسی شد.
احمد جعفری، مدیرعامل هلدینگ فناوران هوشمند بهسازان فردا با تأکید بر اینکه دنیا به سمتی حرکت کرده که توجه به فین‌تک‌ها گریزناپذیر است، اظهار کرد: «هر فردی بخواهد در مقابل این تفکر توقف کند، مانند کسی است که با دوچرخه وسط اتوبان حرکت میکند و با خودرو از روی آن رد خواهند شد.»
او ادامه داد: «اگر در ۱۰ سال قبل صحبت از فین‌تک می‌شد کسی به آن توجه نمی‌کرد و کسی گمان نمی‌کرد فین‌تک‌ها بازار بانک‌ها را در دست بگیرند. البته بانک از بین نمی‌رود اما جابه‌جایی رخ می‌دهد. بانک‌ها در ۱۰ سال قبل دانشی در مورد فین‌تک نداشتند و برای آنها حفظ وضعیت جاری مهم بود.»
مدیرعامل هلدینگ فناوران هوشمند بهسازان فردا افزود: «در آن زمان شرکت‌های سرمایه‌گذاری نوپا به مجموعه اضافه شدند و برخی صندوق‌ها را راه‌اندازی کردند؛ کسانی که پیش‌بینی می‌کردند، سرمایه‌گذاری کردند؛ اما بانک‌ها این کار را انجام ندادند و بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها سودآور بود.»
جعفری افزود: «از چند سال گذشته که بحث تحول دیجیتال مطرح شد و دنیا به سمت استفاده از فناوری رفت، مدل تغییر کرد و بانک‌ها به این سمت حرکت کردند تا خود را با فناوری همراه کنند. این موضوع اثر خود را در داخل ایران گذاشت؛ چراکه ما در بسیاری از حوزه‌ها دنباله‌رو هستیم و بانک‌ها متوجه تغییر شدند اما دیر شده بود و استارتاپها به بالای میلیارد رسیدند و بانک‌ها عقب افتادند.»
او با بیان اینکه بحث صندوق‌ها در چند سال اخیر مطرح شده است، اظهار کرد: «در حوزه فین‌تک عمده‌بانک‌های بزرگ صندوق راه‌اندازی کردند و بانک‌های بزرگ همگی صندوق دارند. ریسک‌پذیری متفاوت شده و امروز نگرانی قبل را نداریم، اما همچنان ریسک‌پذیری بانک‌ها پایین است.»
مدیرعامل هلدینگ فناوران هوشمند بهسازان فردا افزود: «چالش دیگر قیمت‌گذاری است، زیرا ساختمان و دفتری وجود ندارد و مدل این قیمت‌گذاری در کشور جا نیفتاده است. از سوی دیگر طرح‌های نوآورانه کم شده و مشکل تأمین نقدینگی و ترس از شکست وجود دارد. ساختارها متفاوت است و سازمان‌های مختلف ساختار متفاوت ایجاد می‌کنند. بهترین ساختار CVC است، اما تنها ساختار کفایت نمی‌کند. ساختار نیازمندی‌های خود را دارد و برای آنها شرایط خاص خود را ایجاد کرد. نخستین موضوع فرهنگ‌سازی و نیروی انسانی است.»
بانک‌ها برای حرکت به سمت نوآوری نیازمند مشوق هستند
در ادامه سید محمدحسین سجادی نیری، رئیس هیئت‌مدیره انجمن VC ایران و مدیرعامل شرکت تکنوتجارت، با تأکید بر اینکه حرکت بانک‌ها به سمت نوآوری نیازمند مشوق در فرایند تنظیم مقررات و رگولیشن در کشور است، گفت: «این موضوع به کشور ما محدود نمی‌شود و این اتفاق باید در هر کشوری که می‌خواهد به سمت تجهیز منابع حرکت کند در وادی تنظیم مقررات رخ دهد.»
او ادامه داد: «فضای VCدر ایالات متحده زمانی توسعه یافت که از سمت رگولاتور اجازه داده شد صندوق بازنشستگی برخی منابع را در قالب LPسرمایه‌گذاری کنند.»
رئیس هیئت مدیره انجمن VC ایران با بیان اینکه تا سال ۱۴۰۱ مشوقی برای بانک‌ها وجود نداشت، عنوان کرد: «در این سال قانون جهش تولید دانش بنیان مصوب شد و موادی از این قانون کمک میکند بانک‌ها به این عرصه ورود کند. برای مثال به بانک‌ها اجازه داده شد در حوزه غیربانکی سرمایه‌گذاری کنند. اما بعد از این قانون با مانع جدی مواجه شدیم و آن سیاست بانک مرکزی است؛ با سخت‌گیری‌ها و نگاهی که بانک مرکزی دارد جلوی امکان و تسهیلاتی که می‌تواند برای بانک‌ها رخ دهد گرفته می‌شود. در این راستا تعدادی از بانک‌ها در تلاش هستند مجوز CVC را کسب کنند اما بانک مرکزی هنوز به آنها پاسخی نداده است.»
سجادی نیری با تاکید بر اینکه نکته مهم دیگر مساله ماهوی بانک‌ها است، اظهار کرد: بانک قرار بوده یک نهاد ریسک گریز باشد. حالا می‌خواهیم نهادی تحت عنوان نهاد سرمایه‌گذار خطر پذیر در بانک ایجاد کنیم؛ بنابراین باید مشوق‌های جدی‌تر برای بانک طراحی کرد.
او در ادامه با تاکید بر اینکه علی رغم همه نکات طی یک دهه گذشته تطبیق‌پذیری بانک‌ها در یک ساختار ریسک‌گریز با حوزه فناوری قابل دفاع است، گفت: «در حوزه فین‌تک اتفاقات جدی در کشور رخ داده است، البته موانعی وجود دارد. اگر قرار است بانک بقا داشته باشه باید به این حوزه روی خوش نشان دهد. شاید بتوان گفت اولین مانع جدی معاونت نظارت بانک مرکزی است؛ ما بانک را برای ورود به CVC مجاب کردیم، از سوی دیگر ساختار بانک ناظر به فعالیت‌های سنتی است؛ مثلا اگر بانک کمیته سرمایه‌گذاری دارد آن نهاد در سرمایه‌گذاری سنتی فعالیت میکند و درکی از حوزه‌های استارت اپی شاید در برخی نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه سرمایه‌گذاری بانک‌ها وجود نداشته باشد.»
سجادی نیری ادامه داد: «باید نهادهای موازی در حوزه سرمایه‌گذاری شکل بگیرد؛ باید در تعامل بین بانک و بانک مرکزی شاخصی برای فعالیت نوآورانه بانک‌ها در نظر گرفت.»
برای تحریک نوآری باید از فضای انحصار دور شویم
در ادامه این نشست فردین فردیس، عضو هیئت رییسه اتاق بازرگانی با تاکید بر اینکه آدم‌ها دشمن چیزی هستند که از آن آگاهی ندارند، گفت: «این موضوع را میتوان در هر جامعه‌ای دید. از آنجایی که سیر تحولات در فناوری‌های جدید بالا است آدم‌ها آن را نمی‌شناسند. مگر اینکه مدیری جسور باشد و حمایت شود. البته این موضوع با تغییر نسل ادم‌ها تا حدودی رفع می‌شود.»
او با بیان اینکه جنبه دیگر به ساختارهای موجود در کشورها برمیگردد، گفت: «در کشورمان زمانی می‌توانیم نوآوری را تحریک کنیم که از فضای انحصار دور و به سمت فضای رقابت برویم. تا زمانی که ساختارهای کشور نااگاهانه منجر به انحصار شود، نباید انتظار نوآوری داشت. ما در فضای بین نسلی قرار گرفتیم. یعنی عده‌ای از افراد دغدغه آدم‌های بعدی را دارند. باید به این ادم ها کمک کرد که خط سیر جدید ایجاد کنند.»
عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران در ادامه با تاکید بر اینکه نیاز به مترجم بین سازمان‌ها و استارت آپ‌ها وجود دارد، گفت: «لزومی ندارد بانک‌ها به صورت مستقل وارد شوند اما نیاز پارتنر بسیار مهم است. از سوی دیگر مکانیزم‌هایی در دنیا وجود دارد مبنی بر اینکه چگونه یک بنگاه بزرگ بتواند کنار یک بنگاه کوچک کار کند.»
فردیس افزود: «قرار نیست در ساختار گذشته کار جدید قرار دهیم؛ شاید باید در کنار خود یک بازو ایجاد کنیم.»
بانکداری برای بقا باید قدرت تطبیق‌پذیری با صنعت جدید را داشته باشد
در ادامه مهدی محمدی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، با تاکید بر اینکه نواوری از تقلای بقا نشات می‌گیرد، گفت: نخستین سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا بازی صنعت بانکداری با مساله بقا مواجه است یا خیر که دنبال نوآوری باشد؟ به نظر من صنعت بانکداری صنعتی است که طی ۱۰ سال آینده به شدت با تخریب مواجه است و علائم کنونی نیز خطرناک است.
او ادامه داد: «با کانسپت‌هایی مواجه هستیم که ماهیت بانک را دچار تغییر میکند و ارزش افزوده بر عهده فین‌تک است. البته این اول بازی است. اگر بنا بر بقا باشد باید قدرت تطبیق‌پذیری با صنعت جدید را بالا برد.»
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه با صنعتی مواجه هستیم که درحال تخریب است، اظهار کرد: «برخی بانک‌ها تا حدودی دنبال انجام اقداماتی در این زمینه هستند. اما زمانی که از بقا صحبت می‌کنیم سوالی مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه ایا درون شرکت، ساختار و فرهنگ لازم برای ورود وجود دارد؟ شرکت‌های بزرگ برای ورود به حوزه استارت آپی نیازمند ساختار جدید هستند و در درون ساختار موجود نمی‌توان ورود کرد. شاخص عملکرد در ساختار استارت آپی با ساختار سنتی بانک متفاوت است بنابراین نیازمند طراحی ارزیابی عملکرد هستیم.»
محمدی ادامه داد: «زمانی که استارت آپ با بانک وارد معامله می‌شود دنبال بازار، زیرساخت، منابع مکمل و… است. اما بانک چرا دنبال استارت آپ می‌رود؟ احتمالا چون دنبال چابکی است. بانک قرار نیست منابع طرف مقابل را از بین ببریم؛ گاهی به جای اینکه نوع مبادله ایجاد زیرساخت، منابع مالی و بازار باشد، وارد ساختار عملیاتی استارت آپ می‌شود و این نقطه شکست است.»
او با تاکید بر اینکه گاهی کارآفرین حس میکند باید سهام خود را حفظ کند گفت: «این معادله را سخت و در نهایت دخالت بانک را بیشتر میکند، چراکه بانک پول بیشتری پرداخت کرده است. نیازمند نوع نگاه جدیدی در سمت استارت آپ هستیم که درک کند بازار و زیرساخت مهم است.»
